🗊Презентация Usytuowanie Polski

Terytorium państwa – XIV-XVIII wiek przesuwanie na wschód.

Nazwy polskiego organizmu państwowego Nazwa Polonia – od około 1000 roku. Państwo (księstwo) Polan – ok. 850-1025/ Państwo Gnieźnieńskie Królestwo, księstwo Polskie 1025-1320 (rozbicie dzielnicowe od 1138-1320) Królestwo Polskie (Regnum Poloniae) 1320-1386 Korona królestwa Polskiego Corona Regni Poloniae (1386-1569) Rzeczpospolita Obojga Narodów (1569-1795) Republica regni Polonici I Rzeczpospolita (od XV do XVIII wieku) – nazwa umowna Księstwo warszawskie (1807-1814) Królestwo Polskie Carstwo Polskoje 1815-1832-1867 Tzw. Kraj nadwiślański 1867-1914 II Rzeczpospolita 1918-1939/1945 Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL) 1945/1952-1989 III Rzeczpospolita 1989-2018

Relacja Ibn Jakuba: opis kraju Mieszka: jest on najrozleglejszy z ich (słowiańskich) krajów. Obfituje on w żywność, mięso, miód i rolę orną Na ogół biorąc, to Słowianie są skorzy do zaczepki i gwałtowności i gdyby nie ich niezgoda wywołana mnogością rozwidleń ich gałęzi i podziałów na szczepy, żaden lud nie zdołałby im sprostać w sile.

3 światy w VII / VIII wieku

cywilizacja Świat muzułmański potężniejszy od świata chrześcijańskiego w VIII, IX, X, czy XI wieku Tam rozkwita nauka: astronomia, medycyna, filozofia. Np.: dorobek w optyce: Alhazen; medycynie: Awicenna, Ibn Nafis; filozofii: Awerroes, Wyprzedzający o wieki dorobek Europy chrześcijańskiej, Europa zaczyna nadrabiać ten dystans od czasu Odrodzenia. Od czasów Oświecenia/Rewolucji francuskiej – zaczyna przewyższać świat islamu. Obszar słowiański interesował muzułmanów X wieku z punktu widzenia np. kupowania niewolników. Ziemie polskie miejscem, gdzie następują walki między Słowianami, i miejsce pobierania i handlu żywym towarem. Pierwsze państwa słowiańskie: Państwo Samona (pierwsza połowa VII w.): założone około 624 r, Karantania, Bułgaria: państwo założone przez turecki lud Protobułgarów. Stojący na ich czele chan Asparuch w 681 roku podporządkował swej władzy Słowian zamieszkujących Dobrudżę. Slawonia: państwo ze stolicą w Sisak powstało prawdopodobnie w końcu VIII wieku. Chorwacja: państwo ze stolicą w Ninie powstało na przełomie VIII i IX wieku. Księstwo Nitrzańskie: Jest najstarszym znanym organem państwowym Proto-Słowaków. Państwo wielkomorawskie: powstało ok. 830 r. na ziemiach Moraw i Słowacji. Jego pierwszy władca to Mojmir I. Upadło ok. 906 roku w wyniku najazdu Madziarów. Księstwo Wiślan: powstało w IX wieku. Państwo to zostało przyłączone do Polski przez Mieszka I, bądź Bolesława Chrobrego Europa Środkowo-Wschodnia zaczyna odgrywać poważną rolę kulturową, cywilizacyjną, dopiero od XV/XVI wieku

Fantazje Janusza Bieszka, Pawła Szydłowskiego, i podobnych Współcześnie nie brakuje fałszerzy historii bądź fantastów. Można łatwo znaleźć w internecie Brak wykształcenia historycznego; Wpasowanie w potrzeby psychiczne Polaków XXI wieku? Chwała nieistniejącej nigdy „Wielkiej Lechii”, sukces pseudonauki – sprzedają wielonakładowe publikacje nie mające wartości naukowej. Z logiką spiskową współgra doskonale mechanizm zewnętrznej atrybucji porażek, który za wszystkie niepowodzenia przeszłe i obecne każe winić potężne ukryte siły: [61] „niestety, potężne Imperium Lechitów zostało skutecznie rozbite od środka w 840 roku w wyniku zagranicznego geopolitycznego spisku i otrucia 20 książąt-władców jego dzielnic.” Budując złudzenie ciągłości i przedłużając „naszą” wspaniałą historię tysiące lat wstecz, Bieszk umiejętnie gra na uczuciu, które za Janem Stanisławem Bystroniem nazwać można „megalomanią narodową”. (M. Napiórkowski, http://krytykapolityczna.pl/kultura/historia/cala-postprawda-o-imperium-lechitow/)

Mapa fantazji o Imperium szaleństwa prof. Kozłowskiego: „Odważne” wystąpienie profesora R. Kozłowskiego - OZE - Wielka Lechia - narodowe interesy” (youtube). Pseudonauka, na którą nabierają się głównie ludzie niewykształceni, ale i ci spragnieni poczucia wielkości swojego państwa czy narodu

Początki państwa Początki państwa polskiego – IX wiek (naszej ery). Zamierzchła przeszłość: Biskupin – VIII w. przed naszą erą (kultura łużycka, najprawdopodobniej Celtowie) – wznoszenie grodów obronnych wiele wieków przed powstaniem słowiańskich związków plemiennych Słowianie od VI w. na ziemiach polskich, wchodzą w ogromne obszary wyludnione w V w., wielkie wędrówki ludów. Słowianie tworzą własny system wierzeń, istniejący od VI wieku (do – umownie - XIV wieku), panteon bóstw tradycyjnych, takich jak: Jasz (Piorun), Dadźbóg, Lela, Dziewanna, Marzanna, Nyja, (długi czas nie nie budowano świątyń) Gniezno jako centrum religijne Polan (kamienne miejsce kultu, góra Lecha) Tradycyjne święta Słowian związane z długością dnia i nocy (porami roku), przejęte później przez chrześcijaństwo: jare gody (21 III, równonoc wiosenna) ; noc Kupały – sobótka (przesilenie letnie), ; Dożynki - Święto Plonów. Równonoc jesienna 23 IX; ; szczodre gody (przesilenie zimowe, 24 XII) Chrześcijaństwo zdominuje obszar Polski (przyjmie się kulturowo) do XV wieku. (długotrwały proces) . Chrzest jako decyzja polityczna władcy Wielkie grody Słowianie wznoszą w IX wieku (istnieją zatem solidna organizacja państwowa, zdolności organizacyjne). Giecz, Ostrów Lednicki, Poznań, Gniezno, Grzybowo, potężny Gród w Gnieźnie - ok. 940 r.

Wielkopolska-Małopolska-Mazowsze-Śląsk-Pomorze

Polska w średniowieczu – cechy charakterystyczne - Powstaje z organizmów plemiennych, organizowanych w wieku IX. W X wieku – poprzez decyzję polityczną – dołącza do obszaru chrześcijaństwa obrządku zachodniego – łacińskiego. Przyjmuje rolę lennika wobec papieża jako zwierzchnika kościoła rzymsko-katolickiego Przyjmuje rolę państwa prowincjonalnego, znajdującego się na uboczu głównych procesów cywilizacyjnych, z ambicjami dołączenia do kultury Zachodu Państwo – biorca kulturowy – prądy kulturowe epoki powstają na Zachodzie, Polska jest biorcą tych zjawisk. Nowinki z Zachodu absorbowane w Polsce. państwo słabo zaludnione, stanowiące 2-3% ludności całej Europy - państwo sąsiadujące z obszarami niechrześcijańskimi (Prusowie, Litwini), z państwem Zakonu Krzyżackiego (od XIII do XVI wieku), oraz z obszarami chrześcijaństwa obrządku wschodniego – prawosławnego (Ruś) - państwo z niskim potencjałem – słabe zaludnienie, mało cennych surowców, mała liczba miast, ciągle zagrożone – utrzymanie granic osiągniętych przez Bolesława Chrobrego w XI wieku nie było możliwe, odbudowa królestwa w XIV wieku w formie kadłubowej – Wielkopolska, Małopolska. Państwo adoptuje chrześcijaństwo, które zadomowi się w ciągu kilku wieków. - zagrożone pod względem politycznym ze strony: Niemiec, Czech, Tatarów (Mongołów

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE C.D. Państwa słowiańskie w Europie powstają od VII wieku. Na obszarze Polski organizmy państwowe powstają stosunkowo późno. ośrodek Polan od IX wieku dominuje na obszarze Polski, intratny handel niewolnikami, sukcesy w wojnach z sąsiadami słowiańskimi. Funkcjonowanie na uboczu głównych ośrodków rozwoju cywilizacji Najwybitniejsi władcy: (Chrobry, Śmiały, Krzywousty, Łokietek, Kazimierz Wielki) Utrzymanie niezależności państwa wobec zagrożenia od strony zachodniej jako wyzwanie władców. Cudowne ominięcie „czarnej śmierci” – epidemii dżumy z 1348 (brak miast!) Mała liczba ludności (1-2 mln, lata 1000-1400), niska gęstość zaludnienia. Napływ ludności niemieckiej, żydowskiej. Czynnik prorozwojowy, w XIV wiek (prześladowania Żydów w Europie wobec epidemii dżumy – w Polsce znajdują gościnę i tolerancję króla). - bardzo przydatni do rozwoju królestwa. XIV wiek: Ludność ruska (prawosławna) na wschodzie – szanowanie praw i języka przez władzę krakowską. Tatarzy i Ormianie ze swobodami w Królestwie Polskim. Państwo przyjazne, tolerancyjne, mądre. Państwo polskie prowincjonalne, ale włączone w rozwój kultury łacińskiej Państwo uważane przez Zachód jako barbarzyńskie Państwo polskie, obszar zamieszkany przez ludność słowiańską, posługującą się językiem polskim:

Państwo Mieszka I – Państwo Gnieźnieńskie (sąsiednie ziemie, jedynie Czechy chrześcijańskie) – Wieleci, Ruś, Prusowie, Łużyce i Milsko, Słowacja, Węgry

Świat chrześcijański a Polska Przedstawiciele kościoła rzymskokatolickiego – biskupi – jako doradcy króla/księcia, odgrywają poważną rolę polityczną w kraju, casus biskupa Stanisława - przepędzenie króla Bolesława Śmiałego. Casus kardynała Zbigniewa Oleśnickiego – kształtującego politykę zagraniczną wbrew Jagielle czy szlachcie. Msze po łacinie – lud nie rozumie wiary, ma raczej jej mgliste wyobrażenie. Interes kościoła (zbawienie dla wszystkich) a interes państwa: rozbieżności i zbieżności przez 10 wieków. - Zakonnicy przybywający z Zachodu (benedyktyni, cystersi) Poddanie pod opiekę papieża: popieranie papiestwa w sporach z cesarstwem. Do XIII wieku legalne małżeństwa księży W XIII wieku obiór biskupów bez zgody władzy świeckiej (efekty zwycięstwa papiestwa w sporze o inwestyturę). - znaczne przywileje i wolności kościoła w Polsce. Niezależność od władzy świeckiej w sądownictwie (XIII w.) - zgodę na koronacje króla polskiego wydawał papież. Wnoszenie opłat do Rzymu: świętopietrze: tytułem zwierzchnictwa papieża nad Polską, od XI do XVI wieku. (Podobnie płaciła jedynie Anglia od VIII do XVI wieku, Skandynawia, Neapol, Sycylia, Sardynia). W XIV wieku było to około 300 tys. denarów (200 kg srebra). Dziesięcina – 1/10 dochodów/plonów oddawana dla kleru. (XII-XIX wiek) - dziesięcina papieska – 1/10 dochodów kleru polskiego odsyłana do Rzymu (w sytuacjach nadzwyczajnych) - annaty – opłaty duchownych sprawujących wysokie godności do Rzymu – równowartość rocznych dochodów. (XIII – XVII wiek)

Zagrożenia zewnętrzne - XIII- XIV wiek Od 1226 r. Krzyżacy zaproszeni przez Konrada Mazowieckiego. (ziemia Chełmińska). Umocnienie Zakonu Krzyżackiego w XIV wieku. Złamanie jego potęgi w XVI wieku. – PO TRZECH WIEKACH WALK. Najazdy Tatarów (XIII wiek, 1241 r. klęska pod Legnicą Henryka Pobożnego). Znaczne zniszczenia kraju. Tatarzy (Mongołowie) górujący taktycznie i militarnie. Podbijają całą Ruś. Ekspansja niemieckiej Brandenburgii (XIII, XIV wiek) na obszar Polski. Czechy podporządkowujące sobie Śląsk. W XIV w. księstwa śląskie poza organizmem polski. XIII wiek – bardzo trudne położenie międzynarodowe Polski. Zagrożenia ze wszystkich stron. Władysław Łokietek odbuduje niewielki organizm – około 100 tys. km2. Kazimierz Wielki

Ludność Europy (porównanie, skala): Polska krajem mało ludnym, z małym potencjałem kulturowym

ludność

handel, przemysł (X-XV w.) Biskupstwa jako najwięksi właściciele ziemscy Intensyfikacja produkcji rolnej Górnictwo: soli (Bochnia, Wieliczka) i ołowiu (Olkusz, Bytom, Chrzanów). Hutnictwo żelaza (Małopolska) Handel: kontakty handlowe: wymiana (przyprawy, bawełna, jedwabie, wyroby metalowe), tranzyt (sukna, miedź). Zdobycie Rusi Czerwonej – szlaki kupieckie ku Morzu Czarnemu. Możliwość bogacenia się dla Małopolski. Polska bez roli wiodącej w handlu i produkcji, raczej na skalę lokalną. Rozwój miast w Polsce w XIV wieku – za Kazimierza: 65 nowych. 53 zamki murowane . Miasta w większości nieduże. Kraków ok. 15 tys., Poznań 4 tys. Gdańsk i Wrocław (powyżej 20 tys., poza granicami królestwa). Słabo wobec zmian urbanistycznych na Zachodzie.

Główne zmartwienie władców Polski – utrzymanie stanu posiadania i utrzymanie korony królewskiej

Władysław Łokietek (1306-1333); XIV wiek Obszar Polski przedmiotem lokalnych rozgrywek między papiestwem a cesarstwem (protektorat papiestwa suto opłacany, lub opcja lenna niemieckiego (Wacław II z Przemyślidów) Sojusz z Węgrami Odsunięcie dominacji Czech. Wojny z Krzyżakami Koronacja w 1320 r. (suto obłaskawiony papież Jan XXII) Zjednoczenie 100 tys. km2. Państwo nieduże. Słabo rozwinięte. Władca wojowniczy (45 lat wojowania), ale przezorny. Duża bitwa (nierozstrzygnięta) pod Płowcami 1331 r. z Zakonem Śląsk odpada definitywnie od Polski

Kazimierz Wielki (1333-1370), XIV wiek Fatalna sytuacja geopolityczna w XIV wieku: Król zabezpiecza granice z Czechami i zakonem (dyplomacja, pokoje, umowy), procesy z Zakonem, strategia działania długoterminowego, by odzyskać ziemie utracone. Umacnia kraj na Zachodzie (Santok, Drezdenko) Podbija Ruś halicką (Lwów, Przemyśl, Włodzimierz) Uzależnia Mazowsze System obrony kraju, reforma wojska (chorągwie) (prawo karne, cywilne, sądownictwo – Reformy prawa (statuty) – prorozwojowe organizacja) Rozwój szkolnictwa (50 szkół katedralnych), Akademia w Krakowie (1364 r.) Przygotowuje grunt pod odzyskanie Pomorza Gdańskiego

Polska króla Kazimierza Urzędy w królestwie: Rada królewska (urzędnicy + biskupi) Kasztelani, wojewodowie, starostowie Kanclerz, podkanclerzy królestwa. Podskarbi, marszałek, justycjariusze. Pospolite ruszenie jako podstawa systemu wojskowego. Kazimierz Wielki: „trzeźwość, opanowanie, rozsądek”. (P. Jasienica). Idea polityczna: Corona Regni Poloniae – państwo narodowe, ziemie zamieszkane przez ludność polską, której Król Polski jest prawowitym zwierzchnikiem. Kongres monarchów w Krakowie: 1364 r. Aktywna polityka zewnętrzna, racja stanu jako priorytet, bliskie związki z Węgrami i papiestwem. Królestwo – monarchia narodowa. Interes władcy tożsamy z interesem narodowym. Brak akcentów imperialnych – ale: było to państwo niekoniecznie dominujące w regionie. Słabsze od zakonu, słabsze od Czech i Brandenburgii.

Od XV wieku Polska i Litwa nazywane: I Rzeczpospolita XV wiek – późne średniowiecze – ukształtowane pod znaczącym wpływem działań Kazimierza Wielkiego z wieku XIV – stworzenia podstaw do wzmocnienia państwa. Kluczowe zjawiska: Unia personalna Polski z Litwą (1385-1569) – trudne lata budowania wspólnoty interesów w regionie, chrystianizacja Litwy, ekspansja polskiej kultury na Wschód, wykreowanie własnej rodzimej dynastii: Jagiellonowie – których polityka dynastyczna, elekcje, nadmiar rozdanych przywilejów dla szlachty – nie zawsze harmonizowały z potrzebami rozwojowymi Polski. Zwycięskie wojny z zakonem krzyżackim (Grunwald 1410, pokój toruński 1466 – odzyskanie Pomorza Gdańskiego + Warmia). Hołd pruski 1525 r. – zakon przekształca się w państwo świeckie, lenne wobec króla polskiego. Rywalizacja z Krzyżakami będzie ZWYCIĘSKA DLA POLSKI.

Polska myśl polityczna średniowiecza Paweł Włodkowic (1370-1435) Rektor Akademii Krakowskiej Prawo narodów do samostanowienia Ludy pogańskie mają prawo żyć nieniepokojone przez chrześcijan: najeżdżanie pogan całkowicie nieuzasadnione Pojęcie wojny sprawiedliwej – każdy ma prawo do obrony, nawet ludy niechrześcijańskie. „państwa zostały stworzone przez Boga nie tylko dla wiernych, ale każdej rozumnej istoty”. Król polski ma prawo, w obronie kraju, korzystać z pomocy nawet pogan Pisma kierowane przeciwko Krzyżakom, bronił polskiej racji stanu: „prawo przemawia przeciwko tym, którzy napadają na innych, chcących żyć w pokoju”. „nie godzi się to z miłością bliźniego” Polska szkoła prawa narodów: Włodkowic, Andrzej Łaskarz, Stanisław ze Skarbimierza – uniwersalna teoria na skalę europejską, która odbiła się echem w Europie, potem zapomniana. Chrześcijaństwo uważało, że walka z niewiernymi jest legalna. Polacy zaczęli to kwestionować. Kwestionowali uprawnienia papiestwa i cesarstwa do zaboru państw pogańskich, aneksje dokonywane w wyniku wojen niesprawiedliwych są bezprawne, to przywłaszczanie cudzych terytoriów.

Jan Ostroróg (1430-1501) Idea suwerenności władzy świeckiej, rozdziału kościoła od państwa, silnej władzy monarszej Piętnuje nieróbstwo, nepotyzm, ciemnotę kleru; przeciwko wysyłaniu danin do Rzymu, kler ma łożyć na państwo Wzmocnienie terytorialnych organów władzy państwowej. Przedstawiał tezę, że król polski podlega tylko władzy Boga, nie ma ponad nim innych władców świeckich. Podkreślał podległość Kościoła władzy świeckiej - uzasadnienie polityki dynastycznej Jagiellonów Kodyfikowanie prawa sądowego, unifikację zasad dla wszystkich 3 stanów, Prawo powinno być równe dla wszystkich, od czego nie może być żadnych wyjątków. zniesienie dziedziczności urzędów, rezygnacja ze stosowania tortur oraz wprowadzenie obowiązku powszechnej służby wojskowej Wojewoda poznański, doradca Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta; wybitny humanista,