🗊Презентация Су ресурстары. Судың маңызы. Су және өндіріс су қорлары және оның таралуы

Алматы технологиялық университеті Су ресурстары. Судың маңызы. Су және өндіріс су қорлары және оның таралуы. Тексерген: Дауметова Б. Орындаған: Дузелбаев Б. Топ:АиУ 17-11 2017-2018оқу жылы

Жоспары: Су ресурстары Су ресурстарын қорғау Судың адам өміріндегі, қоғамдағы маңызы Су және судың таралуы

Мақсаты: судың адам өмірі үшін маңызы мен қажеттілігі, пайдасы туралы түсінік бере отырып, суды үнемдеуге, қорғауға үйрену. Мақсатқа жету жолында төмендегі міндеттерді алға қоямыз: • Жер шарындағы судың қоры туралы білу; • Еліміздегі су көздері туралы ақпарат жинау; • Суды үнемдеу жолдарын анықтау және оны қолдануға үйрену.

Қазақстан  жер  региондарының  ішіндегі  сумен  аз  қамтамсыз  етілген  елдердің  қатарына  жатады. Сумен  қамтамасыздандыру  деңгейі  бойынша  ол  ТМД  елдерінің  ішіндегі  ең  соңғы  орынды  алады,  тіпті  Түркіменстаннан  кейін  тұрады. Қазақстанның  жер  беті  сулар  қорының  (жер  асты  суларының  қоса  алғанда)  жалпы   мөлшері  жылына  89.5  текше  шақырымды  құрайды.Республикада  таза  ауыз  суды  тым  тапшылығы  байқалады. Қазақстан  жер  региондарының  ішіндегі  сумен  аз  қамтамсыз  етілген  елдердің  қатарына  жатады. Сумен  қамтамасыздандыру  деңгейі  бойынша  ол  ТМД  елдерінің  ішіндегі  ең  соңғы  орынды  алады,  тіпті  Түркіменстаннан  кейін  тұрады. Қазақстанның  жер  беті  сулар  қорының  (жер  асты  суларының  қоса  алғанда)  жалпы   мөлшері  жылына  89.5  текше  шақырымды  құрайды.Республикада  таза  ауыз  суды  тым  тапшылығы  байқалады. Қазақстанның  жер  беті су ресурстары түгел  дерлік  таусылған. Республиканың  су  шаруашылығы  мәселелері  тек  жер  беті  суларын  шектеп  пайдалану  және  жер  асты  суларының  ресурстарын  меңгеру  есебінен  ғана  шешілуі  мүмкін. Республикада  жалпы  су  пайдаланудың  9 % жер  асты  суларының үлесіне  тиеді , біздің  ойымызша , оны   25% дейін  көтеруге  болады

Жер  бетіндегі  және  жер  асты  суларының   Қазақстанның  гео жүйелеріне  экологиялық  ықпалы  көп  жақты  сипатқа  йе. Ол өзен  жүйесінің жиілігі  және  су  қоймаларының  гидрологиялық  және  гидрохимиялық  режимі   арқылы  көрінеді. Өзендердің  бастаулары , су режимі , жылдық су  қорының  өзгермелілігі  және  т.б. гидроэкологиялық  факторлар  неғұрлым  маңызды  болып  табылады.Осы  факторлардың ішіндегі кейбіреулерінің экологиялық ролін қарастырумен шектелеміз. Олардың ішінде: Жер  бетіндегі  және  жер  асты  суларының   Қазақстанның  гео жүйелеріне  экологиялық  ықпалы  көп  жақты  сипатқа  йе. Ол өзен  жүйесінің жиілігі  және  су  қоймаларының  гидрологиялық  және  гидрохимиялық  режимі   арқылы  көрінеді. Өзендердің  бастаулары , су режимі , жылдық су  қорының  өзгермелілігі  және  т.б. гидроэкологиялық  факторлар  неғұрлым  маңызды  болып  табылады.Осы  факторлардың ішіндегі кейбіреулерінің экологиялық ролін қарастырумен шектелеміз. Олардың ішінде:  өзен жүйесінің Қазкстанның үлкен, жазық бөлігінде тым әркелкі орналасуы техногез өнімдерінің геохимиялық миграциясы процестеріне жағылуы ықпал жасамайды;  Тянь-Шань, Алтай, Жоңғар Алатауы тау жүйелерінің өзен жүйесінің жиілігі және су бөгендерінің суы молдығы осында орналасқан өндірістік региондардың шегіне табиғи сулар мен топырақты ластаушыларды шығарып тас-тауға ықпал жасайды;

Республика  территориясындағы  гидрологиялық  режимнің  Қазақстандық  типтегі  өзендердің  су  айналымы   су  қоймаларының  өзін -өзі  тазартудағы  маңызды  фактор  болып  табылады. Көктемдегі  су  тасқыны  өзенді   ластаушылардан  тазартуға  жағдай  жасайды, ал  судың  төмен  деңгейі  ( тіпті  тартылуы)   техногенез өнімдерінің  аккумуляциясына  ықпал  жасайды. Республика  территориясындағы  гидрологиялық  режимнің  Қазақстандық  типтегі  өзендердің  су  айналымы   су  қоймаларының  өзін -өзі  тазартудағы  маңызды  фактор  болып  табылады. Көктемдегі  су  тасқыны  өзенді   ластаушылардан  тазартуға  жағдай  жасайды, ал  судың  төмен  деңгейі  ( тіпті  тартылуы)   техногенез өнімдерінің  аккумуляциясына  ықпал  жасайды.   Тянь-Шань  тауларында   кездесетін  Тянь-Шаньдық  типтегі  өзендер  жоғары  емес, жайылған  көктемгі- жаздық  қар  суымен және  деңгейінің  төмендігімен  ерекшеленеді. Мұндай  гидрологиялық  режим  су  қоймаларының  техногенез  өнімдерінің  өзін- өзі  тазалауына  әсер етеді.  Төменгі  және  жайылыңқы  қөктемгі  сулармен  және  жоғарғы  жаздыкүздік  сулармен   ерекшеленетін  алтайлық   типтегі  өзендер  шаруашылыққа  пайдалануға  және  су қоймаларының  өзін-өзі  тазалауына  жағымды  ықпал  жасайды.

  70- тен астам  артезиандық   бассейндердің  болуы  Қазақстанның  альптік  региондары  қатарының  экономикалық  даму  мүмкіндіктерін  қамтамасыз  етеді. Алайда,жер  асты  суларын  минерализациялаудың  жиілігі  және  олардың  жоғары  дәрежеде   болуы  экологиялық  қысымды  тереңдететін  экологиялық  фактор  болып   табылады   70- тен астам  артезиандық   бассейндердің  болуы  Қазақстанның  альптік  региондары  қатарының  экономикалық  даму  мүмкіндіктерін  қамтамасыз  етеді. Алайда,жер  асты  суларын  минерализациялаудың  жиілігі  және  олардың  жоғары  дәрежеде   болуы  экологиялық  қысымды  тереңдететін  экологиялық  фактор  болып   табылады Судың  жиналу  режимі  мен  су  деңгейінің  толқуы, өзендердегі  сулардың  максималды  және  минималды  шығындарын  және  қоршаған   ортаның  экология  жағдайына  тікелей  әсер  ететін  басқа  да  гидрологиялық  факторлар  тығыз байланысты. Су  ресурстарын  қорғау және  рационалды  пайдалану  мәселесі  адамзат    үшін  өмірлік  маңызды  мәселе  болып  табылады.табиғаттағы  су  айналымының  арқасында  жердегі  су  ресурстары  таусылмайды. Алайда  планетамыздың кейбір  бөліктерінде  табиғи  жағдайлардың  жағымсыз  болуына  байланысты  тұщы  су  ресурстары  жеткіліксіз.бұған  қазақстан  Республикасы  территориясының  басым  бөлігі  кіреді және  сондықтан  аридтік   және  семаридтік  климат  жағдайларына   су  ресурстарының  өте  тапшылығымен  сипатталады

Су ресурстарын қорғау Су ресурстарын қорғау

Жалпы планетарлық деңгейде су сарқылмайтын ресурстарға жатады. Өйткені оның жалпы планетадағы мөлшері мұхит, атмосфера және құрылықта үнемі жүріп отыратын су айналымы нәтижесінде толықтырылып отырады. Су планетамыздың 70,8% бөлігін алып жатыр. Бүкіл су қорының 97% Әлемдік мұхиттың үлесіне тиеді. Тұщы сулардың көпшілігі (70%) қар және мұздықтар түрінде. Жер асты сулардың еншісіне тұщы су қорларының 23% тиеді. Жалпы планетарлық деңгейде су сарқылмайтын ресурстарға жатады. Өйткені оның жалпы планетадағы мөлшері мұхит, атмосфера және құрылықта үнемі жүріп отыратын су айналымы нәтижесінде толықтырылып отырады. Су планетамыздың 70,8% бөлігін алып жатыр. Бүкіл су қорының 97% Әлемдік мұхиттың үлесіне тиеді. Тұщы сулардың көпшілігі (70%) қар және мұздықтар түрінде. Жер асты сулардың еншісіне тұщы су қорларының 23% тиеді. Қазіргі таңда тұщы сулардың әртүрлі ластаушылармен: пестицидтермен және химикаттармен, мұнаймен және мұнай өнімдерімен ластануы негізгі мәселелердің бірі болып отыр. Өнеркәсіпті елдерде су айдындары мен су қоймаларының ластануы күннен-күнге артуда. Мұхиттардың мұнай және мұнай өнімдерімен ластануы бүкіл дүние жүзінде мұнай өнімдерін көптеп қолдануға байланысты болып отыр. Осының әсерінен теңіз шельфтерінде мұнай өндіру, танкерлік флот дамуда. Мұнай өндіру және оны тасымалдау кезінде, құбырларда жиі авариялар болып нәтижесінде мұхит бетінде мұнайлы дақтар жүздеген, мындаған километр жерді ластайды. Су ресурстарына және ондағы тіршілік иелеріне теріс әсер ететін заттардың бірі, өнеркәсіп орындарынан бөлінетін улы органикалық заттар Мұндай улы заттар өнеркәсіп орындарында, транспортта, коммуналдық-тұрмыстық шаруашылықта кеңінен қолданылуда. Ағын сулардағы бұл заттардың мөлшері әдетте 5-15 мг/л-ді құрайды. Ал осы заттардың шекті мөлшері бар болғаны 0,1 мг/л-ді құрайды.

Судың адам өміріндегі, қоғамдағы маңызы.

Судың адам өміріне маңызы. Су — керемет, сирек кездесетiн минерал! Ол қатты, сұйық және газ сияқты күйде болатын жалғыз минералдардын бірі. Су — жақсы энергия ақпараттық сақтаушыларының бiрi. Ол адам бойындағы энергияны өзіне сіңріп алатындығы ғылыммен дәлелденді. Барлық малдар және өсiмдiтер, жанды заттар заттар сулардан тұрады: малдар — 75%ке, балық — 75%ке, медуза — 99%ке, картоп — 76%ке, алмалар — 85%ке, қызанақтар — 90%ке, қиярлар — 95%ке, қарбыздар — 96%ке. Адам организм 86%сдуан тұрады. Су мөлшерi әр түрлi мүшеде, әр түрлі көлеиде болады: бауыр — 69%ке дейiн бұлшық еттер — 70%ке дейiн ми — 75%ке дейiн бүйректер — 82%ке дейiн қан — 85%ке дейiн. Адам баласының бас экологиялық мәселелерi: Судың адам өміріне маңызы. Су — керемет, сирек кездесетiн минерал! Ол қатты, сұйық және газ сияқты күйде болатын жалғыз минералдардын бірі. Су — жақсы энергия ақпараттық сақтаушыларының бiрi. Ол адам бойындағы энергияны өзіне сіңріп алатындығы ғылыммен дәлелденді. Барлық малдар және өсiмдiтер, жанды заттар заттар сулардан тұрады: малдар — 75%ке, балық — 75%ке, медуза — 99%ке, картоп — 76%ке, алмалар — 85%ке, қызанақтар — 90%ке, қиярлар — 95%ке, қарбыздар — 96%ке. Адам организм 86%сдуан тұрады. Су мөлшерi әр түрлi мүшеде, әр түрлі көлеиде болады: бауыр — 69%ке дейiн бұлшық еттер — 70%ке дейiн ми — 75%ке дейiн бүйректер — 82%ке дейiн қан — 85%ке дейiн. Адам баласының бас экологиялық мәселелерi: экологиялық таза азықтар жоқ төмен сапалы ауыз сулар, тұрғынның денсаулық жағдайының негiзгi белгiсi, дәрiгерлiк және әлеуметтiк сипаттың мәселелерiнiң аласа шешiмi.

Адам организмдағы судын пайдалылығы: Адам организмдағы судын пайдалылығы: Энергия айналымын өзгертуге көмектеседі, организмға нәрлi затты сiңiруге көмектеседi, тыныс үшiн оттектi дымдайды дене ыстығын реттейдi зат алмасуда қатысады тiршiлiк маңызды органдарды қорғайды буындар жағады организмнан әр түрлi қалдықтарын шығарады

Бiздiң өмiр барлық процесс — бұл кеуiп кетудi процесс: сақтаудың парыздың жанында кез келген көкөнiс және жемiс өз сырт пiшiнi жоғалтатын адам тыржиған да қағырланады. Омыртқаның остеохондрозы — ғажайып мысал, кеуiп қалу омыртқа аралық дисктiң сүйек нәзiк пластинкасының құрғақ сүйекке айналуы. Судағы ересек адамның тәулiктiк қажеттiгi — дене салмақты 1 кг-ға 30-40 грамм. Судағы организмның күн сайынғы қажеттiгi 40% шақты азықпен қанағаттанады, бiз өңге әр түрлi сусындардың түрiнде қабылдауымыз керек. 50% шақтыдан нанда ботқалардағы 80% суға дейiн болатынын көңiл қоймастай емес, етте — 58-67%, көкөнiстер және жемiстердегi — 90% суға дейiн, яғни қурап қалған тағам судаң тұрады. Адам күніне суды 1, 5-2 литр жоғалтады. Демек соншама оған су iшуi керек. Сонымен қатар суды тек қайнаған түрде ішу керек. Өйткені суда әр түлі зиянды микроорганизмдер болуы мүмкін. Бiздiң өмiр барлық процесс — бұл кеуiп кетудi процесс: сақтаудың парыздың жанында кез келген көкөнiс және жемiс өз сырт пiшiнi жоғалтатын адам тыржиған да қағырланады. Омыртқаның остеохондрозы — ғажайып мысал, кеуiп қалу омыртқа аралық дисктiң сүйек нәзiк пластинкасының құрғақ сүйекке айналуы. Судағы ересек адамның тәулiктiк қажеттiгi — дене салмақты 1 кг-ға 30-40 грамм. Судағы организмның күн сайынғы қажеттiгi 40% шақты азықпен қанағаттанады, бiз өңге әр түрлi сусындардың түрiнде қабылдауымыз керек. 50% шақтыдан нанда ботқалардағы 80% суға дейiн болатынын көңiл қоймастай емес, етте — 58-67%, көкөнiстер және жемiстердегi — 90% суға дейiн, яғни қурап қалған тағам судаң тұрады. Адам күніне суды 1, 5-2 литр жоғалтады. Демек соншама оған су iшуi керек. Сонымен қатар суды тек қайнаған түрде ішу керек. Өйткені суда әр түлі зиянды микроорганизмдер болуы мүмкін.

Су және судың таралуы

Сонымен бірге сулы ортаның бірқатар жетімсіздіктері де бар, олар тірі ағзаларға қолайсыз әсер етеді. Мәселен, судың қысымының көбірек артуы және оттегімен нашар канығуы мұхит тұңғиығындағы суда тіршілік ететін ағзалар тіршілігіне кедергі келтіреді. Су құрамындағы оттегінің мөлшері атмосферадағы құрамынан шамамен 20 есе төмен болады. Жарық 200 м тереңдікке өтеді, сондықтан теңіздер мен мұхиттарда тіршітк ететін ағзалар жарьмсыз ортада өмір сүруге бейімделеді. Теңіз және тұщы су құрамьндағы тұздар мөлшері біркелкі болмайды. Мәселен, теңіз суы натрий хлориды мен магний сульфатының тұздарына бай, ал тұщы су құрамында кальций және карбонат иондары көп мөлшерде болады. Сулы ортаны мекендейтіп ағзалар сан алуан, олар бір биологиялық топқа — гидробионттарға бірігеді. Олардың барлығы сулы орта факторларының әр түрлі құбылуына бейімделді.[2] Сулы ортада ауаға қарағанда дыбыс тезірек тарайды. Сондықтан гидробионттарда көру мүшелеріне қарағанда есту мүшелері жақсы дамыған. Кейбір түрлер тіпті өте төмен жиіліктегі (инфрадыбыс) толқындардың ырғақтарының өзгеруін дер кезіңде сезіп, дауыл тұрардың алдында су тереңдігіне қарай төмендейді Сонымен бірге сулы ортаның бірқатар жетімсіздіктері де бар, олар тірі ағзаларға қолайсыз әсер етеді. Мәселен, судың қысымының көбірек артуы және оттегімен нашар канығуы мұхит тұңғиығындағы суда тіршілік ететін ағзалар тіршілігіне кедергі келтіреді. Су құрамындағы оттегінің мөлшері атмосферадағы құрамынан шамамен 20 есе төмен болады. Жарық 200 м тереңдікке өтеді, сондықтан теңіздер мен мұхиттарда тіршітк ететін ағзалар жарьмсыз ортада өмір сүруге бейімделеді. Теңіз және тұщы су құрамьндағы тұздар мөлшері біркелкі болмайды. Мәселен, теңіз суы натрий хлориды мен магний сульфатының тұздарына бай, ал тұщы су құрамында кальций және карбонат иондары көп мөлшерде болады. Сулы ортаны мекендейтіп ағзалар сан алуан, олар бір биологиялық топқа — гидробионттарға бірігеді. Олардың барлығы сулы орта факторларының әр түрлі құбылуына бейімделді.[2] Сулы ортада ауаға қарағанда дыбыс тезірек тарайды. Сондықтан гидробионттарда көру мүшелеріне қарағанда есту мүшелері жақсы дамыған. Кейбір түрлер тіпті өте төмен жиіліктегі (инфрадыбыс) толқындардың ырғақтарының өзгеруін дер кезіңде сезіп, дауыл тұрардың алдында су тереңдігіне қарай төмендейді

Пайдаланған әдебиеттер: Пайдаланған әдебиеттер:  1. Г.С.Оспанова, Г.Т.Бозшатаева «Экология» -Алматы Экономика 2. Дәрібаев Ж.Е. Баешов Ә.Б. Сермаңызов 3. А.Ж. Ақбасова, Е.Ұ.Жамалбеков, Т.Қалыбеков, А.Т. 4. А.Ж.Ақбасова, Г.Ә.Саинова «Экология» -Алматы 2003 5. Ә.С.Бейсенова, Ж.Б.шілдебеков, Г.З.Сауытбекова –Алматы «Ғылым»

Назар аударғандарыңызға рахмет!!! Назар аударғандарыңызға рахмет!!!