🗊Презентация 10 декабрь – Марий тиште кече

10 декабрь – Марий тиште кече 10 декабрь – Марий тиште кече

Акрет годым марий калык лудын-возен моштен огыл. Но ятыр тӱжем ий ожнак марий калыкын календарьже лийын. Акрет годым марий калык лудын-возен моштен огыл. Но ятыр тӱжем ий ожнак марий калыкын календарьже лийын.

Кугезына-влак уверым тамга полшымо дене колтылыныт.

Тамга

Тӱр полшымо денат уверым колтылыныт

Тӧтыретпуч дене уверым колтат.

Тиште – тошто финноугор мут. Ожно тиде мут «шӱдыр» (звезда) мутым ончыктен. Южо финн-угор йылмыште «тиште» мут кызытат уло. Финн йылмыште tahti, taht, мордва – теште. Тиде йылмыште кызытат тиште мут шӱдыр (звезда) манмым ончыкта. Марий йылмыште тиште (тисты) письменный знак, тамга але тукым палым ончыкта. Кудыжо шӱдырла (звезда) коеш. Марий еҥын вургемыштыжат тамга лийын. Кажне тукымын шке тамгаже (палыже) улмаш.Тидлан кӧра возыктыш кечым «Марий тиште кече» манын лӱмдат. (Марла-рушла мутерыште «тиште» мутым «письменность» манын ончыктымо)

«Сочинения, принадлежащая к грамматике черемисского языка» 1775 ий теле тылзын 10 кечыштыже Санкт-Петербург олаште ужалымашке лектын. Тиде амаллан кӧра 1990 ий гыч марий тиште кече пайремлалтеш. 1998 ий гыч пайрем кугыжаныш пайремлан шотлалтеш. 1998-ше ийыште 18-ше октябрьыште Марий Эл Республикын Президентше кÿштыкым луктын: 10-шо декабрьым кажне ийын Марий тиште кече кугыжаныш пайрем семын пайремлаш тÿҥалеш. «Сочинения, принадлежащая к грамматике черемисского языка» 1775 ий теле тылзын 10 кечыштыже Санкт-Петербург олаште ужалымашке лектын. Тиде амаллан кӧра 1990 ий гыч марий тиште кече пайремлалтеш. 1998 ий гыч пайрем кугыжаныш пайремлан шотлалтеш. 1998-ше ийыште 18-ше октябрьыште Марий Эл Республикын Президентше кÿштыкым луктын: 10-шо декабрьым кажне ийын Марий тиште кече кугыжаныш пайрем семын пайремлаш тÿҥалеш.

УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ МАРИЙ ЭЛ от 18.11.1998 N 302 "О ДНЕ МАРИЙСКОЙ ПИСЬМЕННОСТИ" УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ МАРИЙ ЭЛ от 18.11.1998 N 302 "О ДНЕ МАРИЙСКОЙ ПИСЬМЕННОСТИ" 18 ноября 1998 года N 302 УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ МАРИЙ ЭЛ О ДНЕ МАРИЙСКОЙ ПИСЬМЕННОСТИ Учитывая историческую значимость выхода первой грамматики на марийском языке, сыгравшей важнейшую роль в становлении марийской письменности, постановляю: 1. Установить День марийской письменности - Марий тиште кече и отмечать его ежегодно 10 декабря. 2. Настоящий Указ вступает в силу со дня его подписания. Президент Республики Марий Эл В.КИСЛИЦЫН г. Йошкар-Ола 18 ноября 1998 года N 302

«Сочинения, принадлежащая к грамматике черемисского языка» книгаште 1000 чоло мутан словарь лийын. Мутлан: эрыкан- свободный, патыр -сильный, сай - хороший, шонем- думаю, помогаю -полшем.

Икымше марий книга «Сочинения, принадлежащая к грамматике черемисского языка» Авторжо – В.Пуцек-Григоревич. Санкт-Петербург (рушла)

Икымше марий мут-влакым 1705 ийыште Голланский учённый путешественник Н.Витсен «Северная и восточная Татария» книгаште ончыктен. Книгаште 30 наре марий мут да «Отче наш» молитва печатлалтын. Тиде икымше гана марий йылме ден возымо лийын. Икымше марий мут-влакым 1705 ийыште Голланский учённый путешественник Н.Витсен «Северная и восточная Татария» книгаште ончыктен. Книгаште 30 наре марий мут да «Отче наш» молитва печатлалтын. Тиде икымше гана марий йылме ден возымо лийын.

1804 ийыште Моско олаште марий йылме дене икымше посна книга «Сокращённый катехизисс присовокуплением некоторых молитв, символа веры и десяти заповедей на русском и черемисском языках» лектын. Тыгак 1821, 1828, 1832, 1841, 1857 ийлаште марий книга-влак лектыныт. 1804 ийыште Моско олаште марий йылме дене икымше посна книга «Сокращённый катехизисс присовокуплением некоторых молитв, символа веры и десяти заповедей на русском и черемисском языках» лектын. Тыгак 1821, 1828, 1832, 1841, 1857 ийлаште марий книга-влак лектыныт.

«Черемисская грамматика» (Альбинский,А.Д.) книга Казань олаште 1837 ийыште лектеш. Автор тиде книгаште марий алфавитым икымше гана ончыктен. Икымше марий алфавитыште чылаже 39 буква лийын.

Кызытсе марий алфавит 1870 ийыште шочын (изишак веле вашталтышым пуртымо)

Альбинский,А.Д. икымше гана (курык) марий йылмышке «Евангелие от Луки» (Санкт-Петербург, 1821 ий) книгам савыктен луктеш; «Начатки христианского учения или краткая священная история и краткий катехизис на черемисском языке горного населения с присовокуплением кратких правил для чтения» книгам ямдылен. Альбинский,А.Д. икымше гана (курык) марий йылмышке «Евангелие от Луки» (Санкт-Петербург, 1821 ий) книгам савыктен луктеш; «Начатки христианского учения или краткая священная история и краткий катехизис на черемисском языке горного населения с присовокуплением кратких правил для чтения» книгам ямдылен.

«Упрощенный способ обучения чтению черемисских детей горного населения». И. Кедров ямылен. Казань.1867г., 1871г. (марла)

«Упрощенный способ обучения чтению черемисских детей лугового населения». Г.Я. Яковлев. Казань.1870 г.,1873 г (марла).

«Букварь: Упрощенный способ обучения черемисских детей русской грамоте». Составитель И.Иванов.1887г.

«Пособие к изучению черемисского языка на луговом наречии» Ф. Васильев. 1887г. (марла-рушла)

«Пособие к изучению черемисского языка на луговом наречии» книгаште марий муро, чиймарий кумалме мут (молитва), марла-рушла мутер(словарь) возымо лийын. «Пособие к изучению черемисского языка на луговом наречии» книгаште марий муро, чиймарий кумалме мут (молитва), марла-рушла мутер(словарь) возымо лийын.

«Черемисско-русский словарь: пособие при изучении черемисского языка». В.М. Васильев. 1911 ий. 27стр «Черемисско-русский словарь: пособие при изучении черемисского языка». В.М. Васильев. 1911 ий. 27стр

«Тӱҥалтыш марла книга» книган авторышт

1915ий январь тылзе гыч «Война увер» газет шочеш. Тиде газет тылзылан кок гана лектын. Ончыч газетыште сарысе увер-влак гына савыкталтыныт. Варажым кресаньык-влакын культурышт, тазалыкышт, икшывым куштымышт, арулыкым кучымышт да моло нергенат возаш тӱҥалыныт. 1915ий январь тылзе гыч «Война увер» газет шочеш. Тиде газет тылзылан кок гана лектын. Ончыч газетыште сарысе увер-влак гына савыкталтыныт. Варажым кресаньык-влакын культурышт, тазалыкышт, икшывым куштымышт, арулыкым кучымышт да моло нергенат возаш тӱҥалыныт.

Икымше тӱнямбал сар тӱҥалмеке, Российыште «Военные известия» газет лекташ тӱҥалын. Марий йылме дене «Война увер» газет шочеш. «Война увер» газетын редакторжо П.П. Глезденев лийын. Тиде газет марий йылме дене лекше икымше газетлан шотлалтеш. Павел Петрович шуко йылмым пален. Тудо иканаште удмурт йылме дене «Войнаысь ивор», татар йылме дене «Сугыш хабарляре» газетым лукташ тӱҥалеш. Икымше тӱнямбал сар тӱҥалмеке, Российыште «Военные известия» газет лекташ тӱҥалын. Марий йылме дене «Война увер» газет шочеш. «Война увер» газетын редакторжо П.П. Глезденев лийын. Тиде газет марий йылме дене лекше икымше газетлан шотлалтеш. Павел Петрович шуко йылмым пален. Тудо иканаште удмурт йылме дене «Войнаысь ивор», татар йылме дене «Сугыш хабарляре» газетым лукташ тӱҥалеш.

«Война увер» газет марий калык коклаште пеш писын шарла. 1915 ийыште улыжат 212 марий налын.1916 ийыште 412 еҥ налеш. 1917 ийыште 1680 марий еш налаш тӱҥалеш. 15 сентябрь 1917 ийыште «Война увер» газетын пытартыш номерже лектеш.

1918 ий гыч П.П.Глезденев «Марий увер» газетым лукташ тӱҥалеш. Тиде газет шуко жап лектын ок шукто. «Марий увер» газетын улыжат ик номер гына аралалт кодын (18 май 1918 ий).

«Ӱжара» газетын икымше номерже 25 август 1917ийын лектын. Тиде газет ик идалыкат ныл тылзе жапыште 72 номерже лектын. «Ӱжара» газетын икымше номерже 25 август 1917ийын лектын. Тиде газет ик идалыкат ныл тылзе жапыште 72 номерже лектын.

«Йошкар кече» газет 1 октябрь 1918 ий гыч лекташ тӱҥалын

«Рвезе комунар» газет 1 октябрь 1930 ийыште шочын. 1952 ий гыч «Рвезе коммунист» лӱм дене лекташ тӱҥалын. 2006 ий гыч лекмым чарнен. «Рвезе комунар» газет 1 октябрь 1930 ийыште шочын. 1952 ий гыч «Рвезе коммунист» лӱм дене лекташ тӱҥалын. 2006 ий гыч лекмым чарнен.

«Марий ӱдрамаш» журналын икымше номерже 1932 ийыште лектын. Журналыште арулыкым эскерыме шотыштат, тазалык аралыме нергенат возеныт. Марий сылнымутланат журналыште кумда вер ойыралтын. 1936 ийыште журнал лекмым чарнен. «Марий ӱдрамаш» журналын икымше номерже 1932 ийыште лектын. Журналыште арулыкым эскерыме шотыштат, тазалык аралыме нергенат возеныт. Марий сылнымутланат журналыште кумда вер ойыралтын. 1936 ийыште журнал лекмым чарнен.

«Колхоз йоча» марла букварь. П.А. Афанасьев, Н. Орлов. 1932ий. (марла)

1907 ий гыч марий йылме дене «МАРЛА КАЛЕНДАРЬ» лӱман журнал лекташ тӱҥалеш. Тиде журнал 1913 ий марте талук еда лектын. Ме тудым икымше марий журнал манын кертына.

«МАРЛА КАЛЕНДАРЬЫН» авторышт - В.М.Васильев, П.П.Глезденев.

«Ямде лий»- марла лекше йоча газет. Икымше номерже 1 февраль 1933 ийыште лектын. Редакторжо З. Е. Яковлева лийын.