🗊Презентация Балалар мен жасөспірімдер тамақтануы

Балалар мен жасөспірімдер тамаҚТАНУЫ

Жоспар; ДҰРЫС ТАМАҚТАНУДЫҢ маңызы Балалар мен жасөспірімдер тамағы,олардың маңызы Заңдылықтарға сəйкес балалар тағамын өндіру Балаларға арналған азық-түліктер балалардың жас шамасына байланысты бөлініуі Тамақтанудың тәртібін дұрыс ұйымдастыру Қолданылған әдебиеттер тізімі

ДҰРЫС ТАМАҚТАНУДЫҢ маңызы зор; Адам – өмір бойы психологиялық кө­мек­ке зәру. Қазақта «Баланың бас ұстазы – ата-анасы» деген сөз бар. Ата-ана бала­ла­рының оқу үлгеріміне күнделікті назар ау­дарып, қадағалап отыруы керек. Өкінішке орай, кейбір ата-ана бұған жеткілікті мән бер­мейді. Жалпы, бала психологиясына бел­гілі психикалық ауыр әсерлердің түр­лерін атап өтсек: біріншіден, баланың жі­ге­рін жасытатын үкімді сөздер айтпау (мысалы, «Сен ойнай білмейсің», «сен дұ­рыс сөйлей алмайсың», т.б). Осыдан кейін, баланың тауы шағылып, талабы қайтып қалатындығы анық. Тіпті, оған бұдан былай ойнаудың да, сөйлеудің де қиындай беретіндігі мәлім. Ал керісінше, баланы үнемі көтермелей жетелеп тәр­биелеудің психикалық мәні зор. Екіншіден, баланың істеген әрекеттеріне теріс те зілді баға берумен қоса, оның жеке басы­ның намысына тиетін сөздер айтпау. Мә­селен, «сен ойнай білмейтініңмен қоса, мақтаншақсың, өтірік мақтанасың», т.б. деген сөздер баланың бүкіл жан-дү­ние­сін ауыр жаралайды. Сондықтан да, балалардың іс-әрекеттерін дұрыс ба­ғаламау, төмендетіп бағалау, оның қалыптасу қабілетін тұ­тылдырумен қо­са, ұстамдылығы мен парасатына да қаяу түсіреді. Мұн­дай әрекеттер ба­ла­ның өміршең тал­пыныстарын бірден тоқ­татып, тіпті, тір­шіліктен де жиренері хақ. Сөйтіп, оның ал­дындағы армандарын да, сенімдерін де жоғалта бастайды. Үшін­шіден, басқа бір баламен салыстырмау керек. Мұндай әрекеттер арқылы, баланың бойына қызғанушылық пен өзімшілдікті қалай сі­ңір­гендігіңізді байқамай да қаласыз. Мі­не, тәрбиедегі психологиялық әдістерді білмеудің салдары осындай аса қиын жай­сыздықтарға әкеп соғады екен.

Балалар мен жасөспірімдер тамағы. Дұрыс дайындалған тамақтың балалар мен жасөспірімдердін денесі мен ақылының бірқалыпты дамуы үшін мәні зор. Тамақтың жетіспеуі балалардың бойының өсуі мен дамуын кешеуілдетіп, организмнің әр түрлі ауруларға қарсыласуын төмендетеді, ал артық тамақтану — зат алмасу процесін бұзып, астың қорытылуына зиянын тигізеді. Тиімді тамақтану балалар мен жасөспірімдердің жасына қарай организмнің негізгі нәрлі заттарды қажетсінуін және олардың ара қатынасын ескере отырып ұйымдастырылуы қажет

Қырыққабат, саумалдық (шпинат) және қызылша. Бұл көкөністер ағзадағы зиянды, улы заттармен күресіп, әл­сіреуден, түрлі дерттерден сақтайды. Сау­малдық жүйке жүйесін қалыпқа келтіреді. Балық және теңіз өнімдері. Ба­лықтың құрамы фосфорға, омега-3 қыш­қылына бай екені көпшілікке белгілі. Міне, осы екеуі мидың жұмысына жауап беретін және өте қажетті минералдар болып та­былады. Әсіресе, тунец, лосось, иваси, май­шабақ (кильки) балықтарын атауға бо­лады. Сұлыдан жасалған ботқа. Жас ағзаға күш-қуат беріп, Е,В дәрумендерімен, ка­лий, мырыш элементтерімен толықтырып отырады. Интелектуальдық белсенділігін де арттырады. Сұлы ұнынан құймақ, күл­ше де пісіруге болады. Жаңғақ. Шығыс данышпандары жаң­ғақты «ақылды өнім» деп атаған. Өйткені, жаңғақтың қай түрі де ең алдымен ми қызметін жақсартып, оны қажетті ми­нералдармен «азықтандырады». Бас-ми қызметіне қатысатын қан тамырлары үшін грек жаңғағының құрамындағы заттардың зәрулігі ерекше. Ұмытшақтықтың алдын ала­тын да бірден-бір жидек осы грек жаңғағы екен. Жаңғақ дәнінде калий, каль­ций, магний, фосфор, темір, тағы басқа химиялық элементтер өте көп. Басқа да жаңғақтар бала ағзасына өте пайдалы.

Бал мен қара шоколад. Бұл екеуі де ми мен жүйке жүйесінің жұмысына пай­далы. Жидектер. Қан та­мырларын тазалап, қан құрамындағы хо­лес­теринді қуатын өнім – жидектер. Егер ағзада қан ай­налымы жақсы болса, онда ми­ға да қанмен бірге оттегі қа­жетті мөл­шерде ба­рады деген сөз. Барлық жидектер есту, көру, есте сақтау мүшелерін жақсартып, оларды түрлі сырқаттардан сақтайды. Мектеп жасындағы бала үшін пайдасы өте зор. Жидекті үнемі пайдаланған жағдайда баланың әдеттегіден көңілді әрі сергек жүргендігі байқала бастайды. Оқуға деген құлшыныстары арта түседі. Есте сақтау қабілетін жақсарту үшін: СӘБІЗ мидың зат алмасуын жақсарту арқылы, кез келген нәрсені жаттаған кезде жақсы көмектеседі. Жатар алдында бір тәрелке ұнтақталған, маймен араластырған сәбіз жеу керек. МАЙЛЫ БАЛЫҚТЫҢ құра­мын­да, жүйке жұмысының дұрыс жұмыс жа­сауына керекті омега-3 бар, сонымен қатар, балықта йод бар. АСҚАБАҚ ШЕМІШКЕЛЕРІНІҢ құра­мында мырыш бар, ол мидың ойлау жыл­дамдығын ұлғайтады, есте сақтау қабілетін жақсартады. Зейінді жақсарту үшін: ПИЯЗ мидың мөлшерден тыс, психикалық шаршаған кезінде кө­мектеседі. Қанды сұйықтандырады, миды оттегімен қамтамасыз етеді. Мөлшері, күнде 1 пияздың жартысынан кем емес.

ҚАРА ЖҮЗІМ– допамин гормо­нының деңгейін көтереді, бұл есте сақ­тау қабілетін жақсартып, ми жұмысын ынталандырады. Таңертең 1 стақан шы­рын, ал кешке жүзімнің 1 талын жесе әр түрлі ми қатырғыш сөзжұмбақтарды оңай шешуге көмектеседі. МЕЙІЗ– құрамында бордың қо­сын­дысы бар, бұл есте сақтау қабілетті арттырады. ГРЕК ЖАҢҒАҒЫ – құрамында ле­цитин бар, бұл мидың жұмысын жақ­сартып, есте сақтау қабілетін бел­сендіреді. Күніне бес жаңғақ жеу керек, бұл С дәруменінің тәуліктік нормасы. Баланың оқу үлгерімі төмендесе, ми жұмысын арттыратын азықтарды пай­даланған жөн. Балалардың немесе жасөспірімдердің тамақ құ­рамы оның күнделігіндегі бағаларға әсер ететінін есте ұстаңыздар.Ұсы­нылған кеңестерді ұстанымыңызға айналдырсаңыз екі-үш ай көлемінде өз нәтижесін берері сөзсіз.

Заңдылықтарға сəйкес балалар тағамын өндіру мына заттар болғанда ғана мүмкін: 1) балалар тағамын өндіруге санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды; 2) мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарымен бекітілген жəне келісілген өндірісті бақылау бағдарламалары; 3) бекітілген тəртіп бойынша келісілген техникалық құжаттар.

Балалар тағамын өндіру үшін қолданылатын шикізат санитарлық- эпидемиологиялық талаптар ережелері мен нормаларына сай болуы керек; Санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормативтерге сəйкес келесі аталатын шикізат түрлерін қолдануға болмайды: 1) қышқылдығы 150º Тернерден асқан ақ ірімшік; 2) өзге қосындылармен u1078 жəне нан қорларының зиянкестерімен ластанылған соя ұны, дəндер жəне дəндік тағамдар; 3) жүрек, бауыр жəне тілден басқа көжелік ішек-қарындар; 4) үшінші жəне төртінші категориялық сиыр еті; 5) дəнекер жəне майлы тіндердің массалық үлесі 9% астам бірінші жəне екінші категориялық шандырлы сиыр еті; 6) дəнекер жəне майлы тіндердің массалық үлесі 12% астам шандырлы шұжықтық сиыр еті; 7) дəнекер жəне майлы тіндердің массалық үлесі 20% астам шандырлы котлеттік сиыр еті; 8) үшінші жəне төртінші категориялық шошқа еті; 9) шандырлы шошқа еті; 10) шандырлы шұжықтық шошқа еті;

Балаларға және жасөспірімдерге арналған тағамдардың қаптамасы жəне этикеткаға жазылатын ақпарат Тұтынушылар құқығын қорғау саласындағы заңдылықтардың қағидаларына сəйкес, оның ішінде Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының халқының санитарлық-эпидемиологиялық аман-саулығы туралы» тағамдардың қаптамасы айналымның барлық кезеңінде қауіпсіздік пен тағамдық құндылықты бұлжытпай қамтамасыз етуге тиіс. Балаларға арналған тағамдарға қаптама ретінде бекітілген тəртіп бойынша балалар тағамына жанасуға рұқсат етілген материалдарды ғана пайдаланылады Ерте жастағы балаларға арналған тағамдар, əдетінде ауа кірмейтін қаптамаларда ұсақ күйде дана-дана етіп шығарылады; ерте жастағы балаларға арналған тағамдар сұйық күйде мөлшері 0,35 л аспайтын қаптамада шығарылады. Балалар тағамының этикеткасына жазылатын ақпаратқа талаптар тұтынушыға қажетті ақпаратты этикеткаға жазуға регламенттелінген іс жүзіндегі заңды жəне нормативтік құжаттар бойынша бекітіледі. Қазақстан Республикасының заңдарының қағидаларына сəйкес балаларға арналған тағамдардағы ақпаратта қолданылу аясы жəне жас шамасына байланысты кеңестер жайлы мəліметтер болуы керек.

Балаларға арналған азық-түліктер балалардың жас шамасына байланысты бөлініп есептелінеді. Осыған орай балалар мына топтарға бөлінеді: 1) ерте жастағы балалар – туылғаннан бастап 3 жасқа дейін; 2) мектеп жасына дейінгі балалар – 4-тен 6 жасқа дейінгі балалар; 3) мектеп жасындағы балалар – 7-ден 16 жасқа дейінгі балалар.

Нәресте кезіндегі сәби балалардың (1 жастан 3 жасқа дейін) тамағында ақуызға бай сүт және сүт өнімдері, ет, жұмыртқа болуы тиіс. Балалардың күн тәуліктік рационында кем дегенде 600—800 мл сүт, ал мектеп жасындағы балалардың рационында 400—500 мл сүт болуы тиіс. Сәби балалардың майды қажетсінуін өсімдіктерден алынатын (күнбағыс, жүгері майы) маймен қамтамасыз ету керек, өйткені оларды организм жақсы сіңіре алады. Өсімдік майын көкөніс пюресі мен салатқа қосып беру керек. Балалардың тамағына жидек, жемістердегі және олардың өңделген өнімдеріндегі организмге тез сіңетін көмірсулардың болуының мәні зор. Сәби балалар мен ересек балалардың тамағындағы белоктар, майлар мен көмірсулардың анағұрлым қолайлы ара қатынасы сәбилер үшін 1:1:3, ересектерге 1:1:4 болуы тиіс. Мұндай ара қатынастан едәуір ауытқу тамаққа жетерліктей мөлшерде нәрлі заттар мен витаминдердің енгізілуіне қарамастан денсаулыққа зиянын тигізуі мүмкін.

Көмірсулардың артық болуы да зат алмасуын бұзып, семіртеді, ал тәттіні мөлшерден артық пайдалану балалар мен жасөспірімдерде диабет ауруының өрістеуіне әкеліп соғады. Балалар мен жасөспірімдердің тамағы әр түрлі болуы тиіс, ал біркелкі тамақ балалардың тәбетін нашарлатады. Майлы етті тек мектеп жасындағы ересек балаларға (14—17 жастағы) беруге рұқсат етіледі. Шала қуырылған немесе ысталған сүр етті бала организмі нашар сіңіреді және оған уланып қалу не ішек құрты жұғуы мүмкін. Сондықтан оларды балаға бермеген дұрыс. Сондай-ақ тұзы көп немесе бұрыш, қыша, сілті көп қосылған ет және балық тағамдары 8—10 жастағы балалардың тамақтану рационынан алынып тасталуы керек. Алкоголь ішімдіктердің барлық түрі (сыра, үй наливкасы, тұнбасы) балалар мен жасөспірімдердің организміне зиянды әсерін тигізеді. Ащы кофе, какао, шай ішсе, сондай-ақ шоколадты көп жесе, әсіресе, 3 жасқа дейінгі балаллардың нервісі қозады. Балалар мен жасөспірімдер төрт мезгіл, оның өзінде төмендегідей мөлшерде тамақтануға тиіс: таңертеңгі ас—30%, түскі тамақ—40—45%, түстік—10%, кешкі тамақ—15—20%. Егер бала яслиге, балалар бақшасына немесе басқадай балалар мекемесіне барып төрт мезгіл тамақ ішетін болса, онда үйде қосымша тамақ берудің қажеті жоқ. Ал бала барып жүретін балалар мекемесі тамақты екі немесе үш рет беретін болса, үйден қосымша тамақтандыру керек. Соңғы тамақ ұйықтардан 1,5-2 сағат бұрын ішілуі тиіс

Балалардың тамақтануының рационалды болуы, тамақтанудың тәртібін дұрыс ұйымдастырғанда ғана мүмкін. Ол үшін төменде көрсетілген шаралардың орындалуы қажет: Тамақтану уақытын және уақыт аралықтарын қатал сақтау; Тамақ қабылдаудың физиологиялық рационалдылығы; Жеке тамақтану уақыттарына сәйкес, тағамды мөлшері мен сапасына байланысты дұрыс бөлу; Балалардың тамақтану жағдайы және тамақтану кезіндегі балалардың тәртібі.

Қолданылған әдебиеттер; Білім беру мекемелерінде балалар тамақтануын ұйымдастыру.Мектептік тамақтануды ұйымдастырушыларға арналған нормативтік жəне ғылыми-əдістемелік материалдардың жинағы «МЕКТЕПТІК ТАМАҚТАНУ» СЕРИЯСЫ АСТАНА-АЛМАТЫ-2008 Кацерикова Н.В. Технология продуктов функционального питания. Учебное пособие. — Кемерово: КемТИПП, 2004. — 146 с. Просеков А.Ю. Технология производства блюд диетического, детского и лечебно-профилактического питания. Учебное пособие. — Кемерово: КемТИПП, 2005. — 140 с.