🗊Презентация Жасөсіпірімдердің даму мәселелері (физикалық, жыныстық, психоэмоциональді, психо-әлеуметтік)

С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті Жасөсіпірімдердің даму мәселелері (физикалық, жыныстық, психоэмоциональді, психо-әлеуметтік) Қабылдаған:Абикулова А.Қ. Орындаған: Қажахмет Құралай Курс:5 18-02 топ

жоспар Жасөсіпірімдердің физиологиясы Жасөсіпірімдердің жыныстық дамуы Жасөсіпірімдердің психикасы Дәрігер көмегі

Жасөспірімдердің физикалық дамуы жыныстық ерекшеліктері негізінде сарапталатыны белгілі. Алайда, көптеген зерттеулер нәтижесінде бірдей жасөспірімдер арасында анатомиялық-физиологиялық даму деңгейі бойында 2-3 тіпті 4 жасқа дейінгі айырмашылық болатыны анықталды. Бұл ерекшеліктер дәрігерлер, мұғалімдер мен психологтардың күнделікті жұмыс тәжірибесінде ескеріліп, жастары бірдей жасөспірімдерді оқу немесе спорттық сабақтарда ер баланың оқу тапсырмаларын өз физикалық даму дәрежесіне қарай игеруге мүмкіншілік береді. Жасөспірімдердің физикалық дамуы жыныстық ерекшеліктері негізінде сарапталатыны белгілі. Алайда, көптеген зерттеулер нәтижесінде бірдей жасөспірімдер арасында анатомиялық-физиологиялық даму деңгейі бойында 2-3 тіпті 4 жасқа дейінгі айырмашылық болатыны анықталды. Бұл ерекшеліктер дәрігерлер, мұғалімдер мен психологтардың күнделікті жұмыс тәжірибесінде ескеріліп, жастары бірдей жасөспірімдерді оқу немесе спорттық сабақтарда ер баланың оқу тапсырмаларын өз физикалық даму дәрежесіне қарай игеруге мүмкіншілік береді.

Сонымен қатар, кыз балалардьщ кимыл- козгалыстарында да ерекшеліктер пайда болып, стереотипы турде козгалыстык реакциялар орын алады. Жасөспірімдердің элеуметік ортадагы өз орынын сезінуі мен байланыстагы жаңадан мінез- кыльқтар пайда бола бастайды. Айналасындағы ересек адамдарға еліктеу аркылы өздерінің есейіп келе жаткандыктарын унемі дэлелдеуге багытталган умтылыстары жеке бастарыньң психологиялык тураксыздьқтарынан туындайтыны, жан уядагы тусініспеушіліктер мен өз курбыларымен жиі жанжалдасып калу каупы осы кезенде орын алатын психологиялык кайта калыптасу кубылыстарына дәлел болады. Сонымен қатар, кыз балалардьщ кимыл- козгалыстарында да ерекшеліктер пайда болып, стереотипы турде козгалыстык реакциялар орын алады. Жасөспірімдердің элеуметік ортадагы өз орынын сезінуі мен байланыстагы жаңадан мінез- кыльқтар пайда бола бастайды. Айналасындағы ересек адамдарға еліктеу аркылы өздерінің есейіп келе жаткандыктарын унемі дэлелдеуге багытталган умтылыстары жеке бастарыньң психологиялык тураксыздьқтарынан туындайтыны, жан уядагы тусініспеушіліктер мен өз курбыларымен жиі жанжалдасып калу каупы осы кезенде орын алатын психологиялык кайта калыптасу кубылыстарына дәлел болады.

Балалардың 13-14-тен 15-16 жасаралығындағы шағы бойдьң «пубертаттык ceкipic» кезеңмен дәл келіп, қол-аяқ ұзындықтарының өсуімен байланысты бойларыньң анағұрлым ұзарып, нәтижесінде қимыл-қозғалыстарындағы биомеханикалық өзгерістердің туындауына әкеліп соқтырады. Балалардың 13-14-тен 15-16 жасаралығындағы шағы бойдьң «пубертаттык ceкipic» кезеңмен дәл келіп, қол-аяқ ұзындықтарының өсуімен байланысты бойларыньң анағұрлым ұзарып, нәтижесінде қимыл-қозғалыстарындағы биомеханикалық өзгерістердің туындауына әкеліп соқтырады. Бұлшык еттеріндегі ет талшықтарыньң көлемі ұлғаюы, жасөспірімдердің куші мен жылдамдыктарының артуына себепкер болады. Осыған байланысты биомеханикалық рычаг санатындағы сүйектердің де келемi мен мығымдығы артады. Жүйке және эндокриндік жүйелерінің ересек адам қалпында реттелуі қалыптасады. Дене кескіндерінен жыныстық белгілері анық танылып, ұлдардың жамбас сүйектері улкейіп, кеуде өлшемдері ұлғаяды.

Қыз балалардың белдері жіңішкеріп, жамбас бітімдері сомдана түседі. Жасөспірімдердің екінші жыныстық белгілері барынша көзге түсіп, айшықтана береді. Осымен байланыстағы морфологиялық ерекшеліктер де біржола қалыптасып, морфофункционалдық конституциялық турдің пайда болуына негіз болады. Қыз балалардың белдері жіңішкеріп, жамбас бітімдері сомдана түседі. Жасөспірімдердің екінші жыныстық белгілері барынша көзге түсіп, айшықтана береді. Осымен байланыстағы морфологиялық ерекшеліктер де біржола қалыптасып, морфофункционалдық конституциялық турдің пайда болуына негіз болады.

Жыныстық қалыптасу кезеңінің аяғы болып саналатын 15-17 жастағы жасөспірімдердің биологиялық турғыда өсіп-жетілу құбылыстары ары қарай өз жалғасын тауып, ер балаларда 25, ал қыз балаларда 21 жасында ағзаның жыныстық немесе биологиялық түр санатындағы дамуы өз биігіне жетедті. Ағзанның даму барысында қалыптаскан осы куаттылығы 15-20 жыл бойында сақталып, адам баласының «репродуктивті» кезеңін құрайды. Жыныстық қалыптасу кезеңінің аяғы болып саналатын 15-17 жастағы жасөспірімдердің биологиялық турғыда өсіп-жетілу құбылыстары ары қарай өз жалғасын тауып, ер балаларда 25, ал қыз балаларда 21 жасында ағзаның жыныстық немесе биологиялық түр санатындағы дамуы өз биігіне жетедті. Ағзанның даму барысында қалыптаскан осы куаттылығы 15-20 жыл бойында сақталып, адам баласының «репродуктивті» кезеңін құрайды.

Баланьң мектеп табалдырығын аттаған мезеттен пубертаттық кезеңге дейін уакыты 6-7-ден 11-13 жас аралығын қамтиды. Өсу қаркынындағы жекеленген артықшылықтардың көптеп кездесуіне байланысты, осыдан нақты жастық деңгейлерді анықтау мүмкін емес. Жалпы қыз балалардың пуберттаттык кезеңге ұлдарга қараганда 1-1,5 жас ертерек келетіндігі белгілі. Алайда бұл қатып қалған қағида болып қалыптаспауы тиіс. Себебі, жан-жакты адам баласының дамып жетілуіне жайлы ксйбір аймақтардағы бұл кезеңнің ұлдар арасында да ертерек байқалуы әбден мумкін Баланьң мектеп табалдырығын аттаған мезеттен пубертаттық кезеңге дейін уакыты 6-7-ден 11-13 жас аралығын қамтиды. Өсу қаркынындағы жекеленген артықшылықтардың көптеп кездесуіне байланысты, осыдан нақты жастық деңгейлерді анықтау мүмкін емес. Жалпы қыз балалардың пуберттаттык кезеңге ұлдарга қараганда 1-1,5 жас ертерек келетіндігі белгілі. Алайда бұл қатып қалған қағида болып қалыптаспауы тиіс. Себебі, жан-жакты адам баласының дамып жетілуіне жайлы ксйбір аймақтардағы бұл кезеңнің ұлдар арасында да ертерек байқалуы әбден мумкін

Пубертаттық кезеңдегі жыныстық даму кезіндегі айырмашылықтар ұлдар мен қыздар арасындағы бой өлшемдері мен салмақ керсеткіштеріндегі айтарлықтай айырмашылықтарға (орташа есеппен 8%) әкеліп соқтырады. Ұлдар мен қыздар арасында қалыптасқан кең иықтылықпен, жалпақ жамбастық түріндегі айырмашылықтар андроген және экстроген гормандарының белсенділікетері себебінен пайда болған өзгерістер. Ұл балалардың сүйек бітімдерінің мығымдылықтары да осы андроген гармондарының белсенділігімен түсіндіріледі. Пубертаттық кезеңдегі жыныстық даму кезіндегі айырмашылықтар ұлдар мен қыздар арасындағы бой өлшемдері мен салмақ керсеткіштеріндегі айтарлықтай айырмашылықтарға (орташа есеппен 8%) әкеліп соқтырады. Ұлдар мен қыздар арасында қалыптасқан кең иықтылықпен, жалпақ жамбастық түріндегі айырмашылықтар андроген және экстроген гормандарының белсенділікетері себебінен пайда болған өзгерістер. Ұл балалардың сүйек бітімдерінің мығымдылықтары да осы андроген гармондарының белсенділігімен түсіндіріледі.

Зиянды заттарға еліктеуі және сыртқы ортаның әсері

Жасөсіпірім кезеңіндегі ата-ананың маңыздылығы

Қолданылған әдебиеттер:  1.Айзенк М. Психология для начинающих. М., 2004 2. Айсмонтас Б.Б. Общая психология: Схемы. - М.: Изд-во ВЛАДОС-ПРЕСС, 2002. 3. Айсмонтас Б.Б. Общая психология: Тесты. - М.: Изд-во ВЛАДОС-ПРЕСС, 2002. 4. Мацумото Д. Психология и культура. СПб., 2002 5. Т. Тәжібаев Жалпы психология. Алматы: Қазақ университеті, 1993.