🗊Презентация Ekonomia i ekonomika bezpieczeństwa

E K O N O M I A i EKONOMIKA BEZPIECZEŃSTWA

Układ tematyczny wykładów: 1. Ekonomia jako nauka, wybór ekonomiczny. 2. Rynek, popyt, podaż i cena – wzajemne zależności. 3. Gospodarstwo konsumenckie i jego równowaga. 4. Przedsiębiorstwo – funkcja produkcji, koszty, podaż, równowaga. 5. Państwo - podmiot rynku i podmiot regulujący gospodarkę (polityka fiskalna, pieniężna). 6. Makroekonomiczne mierniki gospodarki i wielkości pokrewne. 7. Rynek pracy, wzrost i rozwój gospodarczy, jego determinanty. 8. Międzynarodowe stosunki ekonomiczne. 9. Ekonomika bezpieczeństwa – przedmiot, zakres i związki z innymi dyscyplinami. 10. Bezpieczeństwo ekonomiczne państwa – pojecie, istota, cel i zakres przedmiotowy oraz potencjał gospodarczo-obronny państwa i jego wpływ na bezpieczeństwo ekonomiczne państwa.

L I T E R A T U R A Literatura podstawowa: 1. Roman Milewski, Eugeniusz Kwiatkowski: Podstawy ekonomii. PWN, Warszawa 2015. 2. Janusz Płaczek: Zarys ekonomiki bezpieczeństwa. AON, Warszawa 2014. 3. Lech Giermakowski: Ekonomia i ekonomika bezpieczeństwa Prezentacja wykładów w SAN, Warszawa 2016. Literatura uzupełniająca: 1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia i Makroekonomia. PWE, Warszawa 2014. 2. Marciniak S., Makro i mikroekonomia. PWN 2014. 3. Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej. PWE 2013.

Ekonomia – geneza, główne nurty i szkoły myśli ekonomicznej. Ekonomia – geneza, główne nurty i szkoły myśli ekonomicznej. Ekonomia, jej przedmiot, zakres i metody badań. Potrzeby ludzkie, ich istota, rodzaje, hierarchia wg. A. Maslowa. Dobra, ich rodzaje i związki między nimi. Czynniki produkcji (praca, ziemia, kapitał). Wybór ekonomiczny (rzadkość, krzywa transformacji, racjonalność gospodarowania).

1. EKON – GENEZA i JEJ GŁÓWNE NURTY I SZKOŁY MYŚLI EKON 1.1. Myśl ekonomiczna starożytności (w ramach dwóch klas (właścicieli środków prod i niewolników) i średniowiecza (w ramach feudalnych stosunków własnościowych); 1.2. Merkantylizm XVI–XVII w.- ilość pieniądza kruszcowego, autarkia; 1.3. Fizjokratyzm XVIII w. - porządek naturalny, opatrznościowy; 1.4. Ekonomia klasyczna - początek ekon, jako nauki -A. Smith „Badanie nad naturą i przyczynami bogactwa narodów 1776 r.” Ekon klasyczna - zakłada, że podstawowym ogniwem procesu gospodarowania jest produkcja, a praca jest podstaw czynnikiem tworzącym bogactwo. 1.5. Ekonomia neoklasyczna - wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi 1.6. Współczesne nurty w teorii ekonomii (instytucjonalizm, keynesizm, państw opiekuń, monetaryzm, teoria racjonal oczek

1.1. Myśl ekonomiczna Starożytności i Średniowiecza * Starożytność – „ekonomia” oznaczała wiedzę o prawach rządzących gospodarstwem domowym. IV w.pne. Oikos - z gr. dom, nomos - prawo. Rozwój układu społecznego, gospod. i polit., odbywał się w ramach dwóch klas (właścicieli środków produkcji i niewolników), i pod wpływem n.w. wydarzeń: 1) przejęcia alfabetu od Fenicjan w IX w. pne i stopniowy rozwój piśmiennictwa, 2) kolonizacji wybrzeży śródziemnomorskich przez greków, 3) upowszechnienie się od VII w. bitych monet, ułatwiły wymianę handl. 4) pojawienie się zwyczaju pożyczania pieniędzy na procent (lichwa). * Średniowiecze (V – XV w.) – myśl ekonomiczna rozwijała się w ścisłym związku z ewolucją układu społeczno-gospodarczego feudalizmu. Dwa nurty: 1) kanonistyczny (poglądy na zjawiska gospodarcze przez pryzmat koncepcji etycznej), 2) świecki. Instytucje - państwo, kościół, gildie (gr. kupców); Stany -duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo i chłopstwo; Feudalne stosunki własnościowe.

1.2. Merkantylizm – XVI - XVII wiek Merkantylizm - kierunek myśli ekonomicz i politycznej zmierzającej do powiększania dochodu społeczeństw (narodów) przez uzyskiwanie kruszcu (złota) z handelu, protekcję celną i industrializację kraju. Główne idee merkantylizmu, jako kierunku myśli ekonomicznej: utożsamianie bogactwa z ilością pieniądza kruszcowego, dodatni bilans obrotów z zagranicą (zakaz wywozu kruszców popierając ich import, handel międzynarodowy, protekcja celna), interwencjonizm państwowy (rozwój manufaktur, ułatwienia w komunikacji i handlu wewnątrzkrajowym), autarkia, czyli pełna samowystarczalność, czyli rozwinąć przemysł krajowy i związać go z rolnictwem, aby import nie był w ogóle potrzebny. W ten sposób kraj byłby samowystarczalny, osiągając nadwyżkę bilansu handlowego poprzez eksport własnej produkcji.

1.3. Fizjokratyzm - przełom XVII i XVIII wieku Fizjokratyzm (gr. physis - natura, kratos - władza) kierunek myśli ekonomicznej, którego podstawą jest teza o panowaniu przyrody, a więc istnieniu porządku naturalnego w całym świecie (w społeczeństwie i gospodarce); Fizjokratyzm opiera się na trzech koncepcjach: 1) porządku naturalnego (ustrój wyrazem dobrowolnej i świadomej działalności człowieka; w działalności gospodarczej interes osobisty ale nie krzywdzący innych); porządek opatrznościowy; 2) dochodu czystego (suma dobór i usług w ciągu roku ale tylko z pracy w rolnictwie, która jest jedynie produkcyjna, inne nie); 3) obiegu dóbr (klasa produkcyjna-rolnicy, właściciele-posiadacze ziemscy, klasa jałowa- pracujący w handlu oraz przemysł i zawody wolne ).

1.4. Ekonomia klasyczna – A. Smith – (1723 - 1790) „Badanie nad naturą i przyczynami bogactwa narodów – 1776 r.” * Ekonomia klasyczna należy do pierwszego systemu nauki ekonomii, który wyjaśnia istotę i zasady działania obiektywnych praw ekonomicznych. * Ekonomia klasyczna zakłada, że podstawowym ogniwem procesu gospodarowania jest produkcja, a praca jest podstawowym czynnikiem tworzącym bogactwo. * Ekonomia klasyczna utożsamia bogactwo narodowe z ilością wyprodukowanych dóbr w danym okresie na terytorium danego kraju

Ekonomia klasyczna - liberalizm ekonomiczny - teoria głosząca, że wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi * Słynne cztery słowa: swoboda działania, swoboda ruchu (fr. laissez faire, laissez passer) - przewodnią ideą ustawodawstwa i naczelną wskazówką dla administracji państwowej. * Rząd nie powinien ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ „niewidzialna ręka rynku” dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania, uruchamia samoregulujące mechanizmy gospodarki, jej ustawiczne dążenie do równowagi. Kolejna ekonomia neoklasyczna =>

1.5. Ekonomia neoklasyczna Ekonomia neoklasyczna to subiektywna teoria wartości oparta na pojęciu użyteczności (dla jednostki i społeczeństwa), jako kategorii jakościowej. * Przesuwa punkt ciężkości od => rzeczy leżących poza człowiekiem, zewnętrznych w stosunku do przyczyn i celów gospodarowania, tj. zaspokajania potrzeb ludzkich, => do samego człowieka. * Wykorzystuje w procesie rozumowania nie wielkości przeciętne, jak to miało miejsce w szkole klasycznej, lecz marginalne, czyli krańcowe.

1.6. Współczesne nurty w teorii ekonomii Każdy system gospodarczy działa w obrębie takich instytucji, jak: własność, system wytwarzania i podziału dochodu społecznego, podziału pracy. Instytucje te oraz stosowane przez nie metody wpływają na: sytuację grup społecznych, cele gospodarowania, preferencje indywidualne i społeczne. 1. Keynesizm - gospodarka rynkowa jest ze swej natury niestabilna i wymaga aktywnej polityki gospodarczej państwa. W szczególności dotyczy to bezrobocia i inflacji. 2. Koncepcja państwa opiekuńczego - rozwiazanie narastających problemów bezrobocia, inflacji i ubóstwa. 3. Monetaryzm - rozumowanie oparte na założeniu możliwości i szybkiego równoważenia rynków oraz założeniu racjonalnych oczekiwań. 4. Teoria racjonalnych oczekiwań – ludzie zawsze reagują prawidłowo, przewidując np. wyższe ceny i stopy proc. jako skutek państwowej polityki fiskalnej, monetarnej. Ludzie nie dadzą się ogłupić, podejmują decyzje opierając się na najlepszych dostępnych informacjach (danych) oraz znajomości teorii ekonomicznej.

1.1.1. Myśl ekonomiczna Starożytności – IV w. p.n.e (nazwą „ekonomia” z gr. oikonomikos, gr. oikos - dom, nomos – prawo posługiwał się Ksenofont); i Średniowiecza – V - XV w. - myśl ekon. rozwijała się w ścisłym związku z ewolucją układu społeczno-gospodarczego feudalizmu (dwa nurty: kanonistyczny i świecki) 1.1.1. Myśl ekonomiczna Starożytności – IV w. p.n.e (nazwą „ekonomia” z gr. oikonomikos, gr. oikos - dom, nomos – prawo posługiwał się Ksenofont); i Średniowiecza – V - XV w. - myśl ekon. rozwijała się w ścisłym związku z ewolucją układu społeczno-gospodarczego feudalizmu (dwa nurty: kanonistyczny i świecki) 1.1.2. Merkantylizm - XVI – XVII w.) - ilość pieniądza kruszcowego - miernikiem bogactwa, interwencjonizm, autarkia; 1.1.3. Fizjokratyzm – XVIII w.) - (gr. physis - natura, kratos - władza) kierunek myśli ekonomicznej, którego podstawą jest teza o panowaniu przyrody, a więc istnieniu porządku naturalnego, dochód czysty, obieg dóbr; 1.1.4. Ekonomia klasyczna- początkiem ekonomii, jako nauki- zakłada, że podstawowym ogniwem procesu gospodarowania jest produkcja, a praca jest podstawowym czynnikiem tworzącym bogactwo. A. Smith zwany „ojcem ekonomii politycznej” kapitalizmu. Jego dzieło pt. „Badanie nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”ogłoszone w 1776 r., w tym samym co Deklaracja Niepodległości St.Zjed. 1.1.5. Ekonomii neoklasycznej - odpowiedzią na potrzeby rozwijającej się gospodarki rynk. Przesuwa punkt ciężkości od rzeczy leżących poza człowiekiem, zewnętrznych w stosunku do przyczyn i celów gospodarowania => do samego człowieka. Wykorzystuje w procesie rozumowania nie wielkości przeciętne, jak to miało miejsce w szkole klasycznej, lecz marginalne, czyli krańcowe. 1.1.6. Współczesne nurty w teorii ekonomii (instytucjonalizm, keynesizm, państwo opiekuńcze, monetaryzm, teoria racjonalnych oczekiwań).

2. Przedmiotem ekonomii, jej zakres i metody badań * Przedmiotem ekonomii, nauki badającej w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co ?, jak ? i dla kogo wytwarzać ? jest obszar ludzkich zachowań obejmujący: produkcję dóbr => podział => wymianę => i konsumpcję oraz towarzyszące im zjawiska, tj. rozwiązywanie fundamentalnych sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzi w zakresie dóbr a ograniczonymi możliwościami ich zaspokojenia [ograniczoność zasobów naturalnych i będących wynikiem działalności człowieka]. * To nieustanne rozwiązywanie sprzeczności, wybory człowieka nazywamy gospodarowaniem - vide współzależności ekon. =>

Współzależności ekonomiczne Determinanty wyboru: musimy wiedzieć, czego chcemy oraz w jakich warunkach mamy działać. 1) ograniczenia: jakimi zasobami możemy dysponować, jakie są metody produkcji a jakie zabronione, 2) cele, preferencje i kryteria: jakie, które są ważniejsze, o ile oraz kryteria - maks. celu czy mini nakładu 3) zmienne wyboru czyli o czym mamy zadecydować: * co wytwarzać (jakie dobra i usługi, w jakich ilościach)? * jak wytwarzać (wybór metod wytwarzania)? * dla kogo wytwarzać (potrzeby indywidualne, zbiorowe, bieżce czy przyszłe-akumulacja?).

Determinanty wyboru => musimy wiedzieć czego chcemy oraz w jakich warunkach mamy działać, tj: 1) ograniczenia: jakimi zasobami możemy dysponować, jakie są metody produkcji a jakie zabronione; 2) cele, preferencje i kryteria: jakie, które są ważniejsze, o ile oraz kryteria - maks. celu czy mini nakładu; 3) zmienne wyboru czyli o czym mamy zadecydować: * co wytwarzać (jakie dobra i usługi, w jakich ilościach)? * jak wytwarzać (wybór metod wytwarzania)? * dla kogo wytwarzać (potrzeby indywidualne, zbiorowe, bieżce czy przyszłe-akumulacja?).

Ekonomia, badając wykorzystanie ograniczonych zasobów, pełni dwie funkcje: *poznawczą i *aplikacyjną. * Funkcja poznawcza - polega na tym, że ekonomia dostarcza wiedzy o kategoriach, zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach, o ich przyczynach i skutkach. Funkcja poznawcza pozwala m.in. odpowiedzieć na kluczowe dla gospodarki pytania: co, jak i dla kogo produkować? * Funkcja aplikacyjna - polega głównie na tym, że ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsięb, państwa itd. Wskazówki te ułatwiają w podejmowaniu prawidłowych decyzji, np. w proces alokacji zasobów rzadkich miedzy różne konkurencyjne ich zastosowaniem Funkcja  aplikacyjna pozwala zaaplikować wyniki badań do sfery realnej gospodarki

Współczesna ekonomia wyróżnia dwa równoległe podejścia (nurty) w badaniu i myśleniu ekonomicznym, tj. pozytywne (opisowe) i normatywne (postulatywne) 1. Ekonomia pozytywna - zajmuje się opisem istniejącej rzeczywistości, czyli zajmuje się światem takim, jakim on jest, a nie takim, jakim powinien być. Badacz – odwołując się do faktów – stara się w sposób bezstronny, przy użyciu naukowych metod, wyjaśnić prawidłowości dotyczące rzeczywistości społ-gosp. Odp. na pytania: *jakie zjawiska, procesy i działania mają istotny wpływ na gospodarkę; *jakie są przyczyny, uwarunkowania i następstwa pewnych zjawisk; *do jakich skutków prowadzą takie czy inne działania ludzi itp. 2. Ekonomia normatywna – ocenia i formułuje sądy (stwierdzenia) oparte na subiektywnym wartościowaniu faktów i zjawisk gospodarczych według własnej (badającego) hierarchii wartości i światopoglądu. Zwolennicy ek. norm. próbują mówić jak świat powinien wyglądać, co jest dla nich dobre a co złe, co jest sprawiedliwe a co nie. Ich stwierdzenia (sądy) nie dają się zweryfikować, np. „bezrobocie jest poważniejszym problemem społecznym niż inflacja” czy „duże różnice w dochodach są niedobre”.

1. Mikroekonomia - dział ekonomii badający poszczególne elementy tworzące gospodarkę, tj. gospodarstwa domowych, przedsiębiorstwa, sektory gospodarki, rynki określonych produktów i usług. 1. Mikroekonomia - dział ekonomii badający poszczególne elementy tworzące gospodarkę, tj. gospodarstwa domowych, przedsiębiorstwa, sektory gospodarki, rynki określonych produktów i usług. 2. Makroekonomia - dział ekonomii zajmujący się gospodarką jako całość, sposobem jej działania z uwzględnieniem relacji rynku i państwa. 3. Międzynarodowe stosunki ekonomiczne - dział ekonomii zajmujący się światowymi systemami ekonomicznymi, powiązania pomiędzy przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów w skali międzynarodowej

Mikroekonomia * Mikroekonomia - bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę, tj. gospodarstwa domowych, przedsiębiorstwa, sektory gospodarki, rynki określonych produktów i usług * Mikroekonomia analizuje sposób działania i zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. * Mikroekonomia bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiaru popytu na nie, wysokości cen.

Makroekonomia * Makroekonomia - dział ekonomii zajmujący się gospodarką jako całość, sposobem jej działania z uwzględnieniem relacji rynku i państwa. * Makroekonomia bada m.in. czynniki wpływające na poziom i zmiany:  globalnej (łącznej) produkcji i konsumpcji w gospodarce,  globalnej podaży produktów i usług,  globalnego popytu na nie,  ogólnego (średniego) poziomu cen,  globalnego zatrudnienia i inwestycji,  dochodów i wydatków budżetu państwa. * Makroekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości agregatowych, czyli wielkości dotyczących całej gospodarki.

Międzynarodowe stosunki ekonomiczne Międzynarodowe stosunki ekonomiczne - dział ekonomii zajmujący się światowymi systemami ekonomicznymi, powiązaniami pomiędzy przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów w skali międzynarodowej. Międzynarodowe stosunki ekonomiczne obejmują: międzynarodowy podział pracy, międzynarodowy handel towarami i usługami, przepływ czynników produkcji oraz międzynarodową i globalną politykę ekonomiczną.

2.3. Metody badań naukowych w ekonomii

Metody badań naukowych w ekonomii

Ekonomia wykorzystując metody i narzędzia zapożyczone z dorobku ścisłych (matematyka, statystyka itd.), sprawia, iż wiarygodna i czytelna staje się prowadzona analiza. Metody badań naukowych w ekonomii => analiza systemowa i analiza modelowa, metoda indukcyjna i dedukcyjna. * Analiza systemowa - metoda badawcza polegająca na ujmowaniu opisywanych obiektów nie jako elementów niezależnych, lecz jako części składowych określonej całości, (wzajemnie ze sobą powiązanych, np. elementy rzeczywistości społecznej).

* Analiza modelowa – istota jej polega na przyjęciu określonych założeń upraszczających i koncentrowaniu uwagi na wybranych problemach. Jest to konieczne, ponieważ procesy i zjawiska ekonomiczne są z reguły skomplikowane i trudno je rozpatrywać w całej ich zołożoności.  Model to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności. Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których: - odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne; - przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy.  W takim ujęciu model ekonomiczny jest zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.  Wsród modeli ekonomicznych wyróżnia się modele opisowe oraz matematyczno - cybernetyczne (równania i nierówności, wykresy).

* Metoda dedukcyjna (od ogółów do szczegółów) polega na dedukcyjnym wnioskowaniu i odkrywaniu zależności z modelu o zredukowanej liczbie zmiennych (wykorzystywanie zasady ceteris paribus, tzn. przy innych warunkach jednakowych). * Metoda indukcyjna (od szczegółu do ogółu) polega na empirycznym badaniu pewnej klasy zjawisk i formułowaniu na jego podstawie hipotez.

Przedstawione informacje dają obraz nt. przedmiotu i zakresu oraz warsztatu badawczego ekonomii Przedmiotem zainteresowania ekonomii jest wyjaśnienie w jaki sposób społeczeństwa rozwiązują fundamentalną sprzeczność między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami ich zaspokojenia.

Potrzeby ludzkie, ich istota, rodzaje i hierarchia wg. A. Maslowa Ekonomia bada procesy gospodarcze, tzn. => produkcję => podział => wymianę => konsumpcję środków zaspokajających ludzkie potrzeby. 1. Potrzeba to co jest nam potrzebne w znaczeniu rzeczowym (chleb, mieszkanie) lub pozarzeczowym (nauka, praca). 2. Potrzeba to siła, która organizuje percepcję, myślenie, dążenie i działanie w taki sposób, aby przekształcić w pewnym kierunku istniejącą niezadowalającą sytuację.

A. Maslow badając rolę potrzeb w życiu człowieka i sposobów ich zaspokajania - przedstawił strukturę potrzeb człowieka i ich hierarchię w formie piramidy A. Maslow badając rolę potrzeb w życiu człowieka i sposobów ich zaspokajania - przedstawił strukturę potrzeb człowieka i ich hierarchię w formie piramidy

Hierarchia potrzeb ludzkich według A. Maslowa U podstaw w hierarchii Maslowa znajdujemy potrzeby fizjologiczne (potrzeba zaspokojenia głodu, pragnienia wypoczynku, ciepła). Drugą z podstawowych potrzeb jest bezpieczeństwo, które wyraża się w poczuciu braku zagrożenia fizycznego, pieniężnego (praca), umysłowego i emocjonalnego. W trzeciej kolejności plasuje się potrzeba społeczna (afiliacji). Objawia się to potrzebą przynależności do grupy, przyjaźni, akceptacji, miłości i należenia do rodziny. Następnie mamy do czynienia z potrzebą uznania, którą można podzielić na potrzebę uznania w środowisku i potrzebę szacunku dla siebie. Na szczycie potrzeb znajduje się samorealizacja (pragnienie wykorzystania własnej wiedzy i umiejętności).

Charakterystyczna cecha w hierarchii A. Maslowa * Cechą jest to, że zaspokojenie potrzeb na niższym poziomie zawsze wywołuje nowe potrzeby. Ale warunkiem realizacji potrzeb na wyższym poziomie jest zaspokojenie potrzeb na poziomie niższym. * Oznacza to, że dopiero po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa pojawiają się potrzeby przynależności i uznania, a następnie – potrzeba samorealizacji (potrzeby niższego i wyższego rzędu).

Rodzaje potrzeb ekonomicznych Potrzeby możemy podzielić na: * naturalne (elementarne), np. odżywianie, wypoczynek, mieszkanie i potrzeby wyższego rzędu (wtórne), np. nauka, rozrywka, podróże itp., * teraźniejsze czyli wymagające bieżącego zaspokojenia i potrzeby przyszłe, zaspokajane w późniejszym okresie życia, * realne i nierealne, potrzeby możliwe do zaspokojenia na danym etapie życia i nie realne, czyli marzenia, * jednostkowe i społeczne, potrzeby zaspokajane indywidualnie przez każdego człowieka i zaspokajane zbiorowo - potrzeby społeczne.

* Skala potrzeb jest nieograniczona i stale się zmienia. * Skala potrzeb jest nieograniczona i stale się zmienia. Charakterystycznymi cechami współcz. człowieka są:  zmienność - wynika z czasu, miejsca i warunków życia,  rozwojowość -konsekwencja postępu cywilizacyjnego,  nieograniczoność - np. potrzeba ciągłego poszerzenia wiedzy, umiejętności. * Podstawowymi źródłami potrzeb są:  organizm człowieka,  środowisko przyrodnicze, warunki klimatyczne,  życie społeczno-gospodarcze. * Człowiek zaspokaja potrzeby w procesie konsumpcji, w procesie pozyskiwania określonych dóbr oraz ich użytkowania.

Chęć zaspokajania potrzeb pobudza aktywność ludzi W miarę nasycenia potrzeb powstają nowe, dotychczas nieznane lub pojawią się czynniki zewnętrzne, które te nieznane potrzeby wywołują. Jest to cykl...

4. Dobra ekonomiczne i ich rodzaje Człowiek zaspakaja swoje potrzeby nabywając i konsumując określone dobra, które wcześniej wytworzył określony producent lub korzysta z dóbr danych przez naturę (w postaci nadającej się do zaspokojenia określonej potrzeby). * W ekonomii dobro ekonomiczne to rzecz (produkt pracy ludzkiej) lub usługa, cechujące się użytecznością, czyli mogące zaspokoić (zaspokajać) w sposób bezpośredni lub pośredni potrzebę człowieka. * Czyli dobra to przedmioty materialne i usługi, które posiadają dla konsumenta odpowiednią użyteczność, a użyteczność to zdolność do zaspokojenia określonych potrzeb człowieka (satysfakcja, którą uzyskuje konsument z tzw. spożycia dobra lub usługi).

Dobra i ich rodzaje - to rzeczy (produkt pracy ludzkiej) lub usługi cechujące się użytecznością, czyli mogące zaspokoić w sposób bezpośredni lub pośredni potrzebę człowieka

Rodzaje dóbr - podstawowe cechy

Związki pomiędzy dobrami ekonomicznymi -komplementarności i substytucyjności * komplementarności - uzupełnianie się różnych dóbr w zaspokojeniu danej potrzeby, co oznacza, że zakup jednego dobra wywołuje potrzebę zakupu innego dobra komplementarnego (uzupełniającego) np. samochód - paliwo, odtwarzacz DVD - płyta DVD, * substytucyjności - ta sama potrzeba może być zaspokojona przez różne dobra zastępujące się, np. kaseta video - płyta DVD, lek zagraniczny - lek krajowy

5. Czynniki produkcji (praca, kapitał, ziemia) Aby otrzymać jakikolwiek produkt, człowiek musi na bazie znanych mu metod wytwarzania (technologii) połączyć w procesach produkcyjnych stojące do jego dyspozycji czynniki produkcji. Czynniki produkcji to wszystkie dobra wolne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Wyodrębnia się trzy podstawowe czynniki produkcji: 1) praca - siła robocza - ludzie ze swoją wiedzą i umiejętnościami; 2) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne - kapitał fizyczny lub rzeczowy (budynki, maszyny urządzenia, surowce itp.) oraz kapitał finansowy (środki pieniężne, obligacje itp). 3) ziemię - zasoby naturalne (ziemia oraz zawarte w niej bogactwa naturalne, lasy, woda itp.). Zatem czynnikami produkcji nazywamy pracę, środki produkcji i warunki produkcji (głównie ziemię) uczestniczące w procesie wytwarzania (wpływające na proces wytwarzania).

Udział czynników produkcji w wytworzonym dochodzie

Czynniki produkcji 1. Praca – zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki której oddziałuje on na otaczającą go przyrodę. > praca to ludzki wysiłek fizyczny lub umysłowy włożony w tworzenie dóbr. > cel - przekształcenie szeroko rozumianego środowiska w ten sposób, by zwiększyć szanse przeżycia gatunku ludzkiego. > produkcja – działalność ludzka polegającą na wytwarzaniu rożnych dobór niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich. 2. Środki produkcji – materialne obiekty niezbędne w procesie produkcji, ogół środków pracy (maszyny, urządzenia, narzędzia, itp.) oraz przedmiotów pracy (surowce, materiały, półprodukty) stwarzających warunki niezbędne do podjęcia i realizowania procesu produkcyjnego przedsiębiorstwa. 3. Warunki produkcji – ogół czynników, które związane są z charakterem pracy i otoczeniem, w którym wykonywana jest produkcja (ziemia, technologia itp. ).

Z I E M I A Pojęcie „ziemia„ obejmuje wszelkie dary natury, które są osiągalne dla ludzi, czyli gleby, minerały, lasy, wody oraz wszystkie zawarte w nich dostępne, w badanym okresie, bogactwa.

TECHNOLOGIA * Wszystkie przedstawione czynniki produkcji są niezbędne w procesie produkcyjnym ale pozostawione same sobie niczego nie wyprodukują. * Trzeba je bowiem połączyć i zorganizować. Stąd, jako czwarty czynnik wytwórczy podaje się technologię. * Obejmuje ona wszelką wiedzę teoretyczną i praktyczną, wszelkie znane i stosowane w procesach produkcji metody wytwarzania.

KAPITAŁ - ekonomiczne dobra produkcyjne - zasób środków, który mogą być wykorzystany jako czynnik wytwórczy w procesie produkcyjnym * Ten zasób czyli kapitał tworzą środki pracy, przedmioty pracy oraz środki pieniężne lub kapitał rzeczowy i kapitał finansowy. * Kapitał rzeczowy to środki pracy (surowce, materiały, półprodukty) i przedmioty pracy (budynki, maszyny urządzenia, surowce itp.)  kapitał trwały to rzeczy zużywające się stopniowo w procesie produkcji ale nie zmieniających swej postaci fizycznej, np. budowle, maszyny, urządzenia .  kapitał obrotowy to dobra i usługi nie tylko zużywające się w procesie produkcyjnym, ale również zmieniające swoją postać. * Kapitał finansowy - środki pieniężne, obligacje itp..

6. Wybór ekonomiczny (rzadkość, granica możliwości produkcyjnych racjonalność gospodarowania) Z faktu istnienia nieograniczonej skali ludzkich potrzeb i ograniczonych zasobów wynika podstawowy problem ekonomiczny – problem rzadkości

Współzależności ekonomiczne Determinanty wyboru: musimy wiedzieć, czego chcemy oraz w jakich warunkach mamy działać. 1) ograniczenia: jakimi zasobami możemy dysponować, jakie są metody produkcji a jakie zabronione, 2) cele, preferencje i kryteria: jakie, które są ważniejsze, o ile oraz kryteria - maks. celu czy mini nakładu 3) zmienne wyboru czyli o czym mamy zadecydować: * co wytwarzać (jakie dobra i usługi, w jakich ilościach)? * jak wytwarzać (wybór metod wytwarzania)? * dla kogo wytwarzać (potrzeby indywidualne, zbiorowe, bieżce czy przyszłe-akumulacja?).

Determinanty wyboru: musimy wiedzieć, czego chcemy oraz w jakich warunkach mamy działać. Determinanty wyboru: musimy wiedzieć, czego chcemy oraz w jakich warunkach mamy działać. 1) ograniczenia: jakimi zasobami możemy dysponować, jakie są metody produkcji a jakie zabronione, 2) cele, preferencje i kryteria: jakie, które są ważniejsze, o ile oraz kryteria - maks. stopnia realizacji celu czy mini. nakładów, 3) zmienne wyboru czyli o czym mamy zadecydować: * co wytwarzać (jakie dobra i usługi, w jakich ilościach)? * jak wytwarzać (wybór metod wytwarzania)? * dla kogo wytwarzać (potrzeby indywidualne, zbiorowe, bieżące czy przyszłe potrzeby – akumulacja)?

* Pomiędzy przedstawianymi trzema problemami, tzn. rodzajami, celami i metodami wytwarzania, (co, jak i dla kogo?) występuje ścisła współzależność i decyzje z nimi związane muszą być ze sobą zharmonizowane automatycznie, przez działania samoczynne, lub przez świadomą koordynację, względnie przez kombinację obu metod. * Zadaniem tej harmonizacji, wynikającym z założenia dwóch faktów - ograniczoności zasobów i nieograniczonych potrzeb - jest optymalne wykorzystanie zasobów, czyli doprowadzenie do ich maksymalnej wydajności (efektywności) wyrażonej w jednostkach produktów finalnych, w dobrach przeznaczonych na konsumpcję i akumulację.

Optymalne, efektywne wykorzystanie zasobów => przejrzyście ujmuje definicja: ,,system produkcyjny wydajnie wykorzystuje swe zasoby, => jeżeli została osiągnięta sytuacja, w której dalsze zwiększanie produkcji jakiegokolwiek dobra końcowego może być uzyskane jedynie kosztem zmniejszenia produkcji innego dobra końcowego” Graficzna ilustracja tej kwestii - krzywa możliwości produkcyjnych techniczne zależności między nakładami i wynikami

6.2. Granica możliwości produkcyjnych Obraz możliwości produkcyjnych przejrzyście ujmują: 1. Funkcja produkcji - krzywa Knighta - techniczne zależności między nakładami i wynikami (przychodami), 2. Krzywa transformacji - zależności między alternatywnymi możliwościami produkcji dwóch dóbr które jesteśmy zdolni wytworzyć w ciągu danego okresu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji

Funkcja produkcji (krzywa Knighta) obraz technicznych zależności między nakładami (V) i wynikami (X)

Krzywa transformacji - granica możliwości produkcyjnych

Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory: kombinacje osiągalne oraz nieosiągalne przy danej technologii. Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory: kombinacje osiągalne oraz nieosiągalne przy danej technologii. Wyborów można dokonywać jedynie w ramach kombinacji osiągalnych, przy czym punkty leżące na krzywej AG wyznaczają wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr jakie przy danej technologii można osiągnąć.

Z pojęciem krzywej transformacji wiąże się szeroko wykorzystywane w ekonomii pojęcie kosztu alternatywnego Uzyskanie dowolnej jednostki jakiegoś dobra odbywa się kosztem utraty pewnej ilości jakiegoś innego dobra Koszt alternatywny to koszt utraconych (zaniechanych) możliwości. Koszt alternatywny mierzony jest wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości. Koszt alternatywny – ściślej sposób rozumienia oparty na kosztach alternatywnych zwraca uwagę na racjonalność wyboru ekonomicznego. Chodzi bowiem o to, aby nie wybierać rozwiązania gorszego, skoro istnieją rozwiązania lepsze, tzn. przynoszące wyższe korzyści.

6.3. Racjonalne gospodarowanie i rachunek ekonomiczny * Racjonalne gospodarowanie to dokonywanie wyboru najbardziej korzystnych (optymalnych) rozwiązań w procesie gospodarowania. Przy czym zasada racjonalnego gospodarowania może być ujmowana dwojako: 1) jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków lub 2) jako zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu.  Zasada największego efektu zwana również zasadą największej wydajności lub maksymalizacji zysku stwierdza, że maksymalny stopień realizacji celu osiąga się postępując tak, by przy danym nakładzie środków otrzymać maksymalny stopień realizacji celu.  Zasada najmniejszego nakładu zwana też zasadą oszczędności środków lub minimalizacji nakładów mówi nam, żeby postępować tak, by przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków. * Postępowanie zgodne z zasadami racjon gospod jest jednocześnie postępowan optymalnym. Polega ono na wyborze najlepszych wariantów decyzyjnych maksymalizujących efekty z posiadanych środków bądź minimalizujących nakłady dla osiągnięcia założonego celu. Wybór najlepszego wariantu z możliwych (w danym momencie i w danych warunkach nie ma rozwiąz lepszego)

Rachunek ekonomiczny * Porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów (np. dochodów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu wybrania możliwie najlepszych, czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie, wariantów decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym. * Rachunkiem ekonomicznym nazywamy zespół instrumentów, technik, kryteriów i reguł wyboru optymalnego wariantu działań gospodarczych. * W pragmatycznym ujęciu rachunek ekonomiczny jest zbiorem czynności związanych z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięć, podstawowe narzędzie racjonalizacji decyzji ekonomicznych.

Wybór ekonomiczny = możliwości produkcyjne i determinanty wyboru (ograniczenia, cele, preferencje, kryteria oraz zmienne wyboru czyli: co, jak i dla kogo?) Na czym polega wyborów w gospodarce tradycyjnej, nakazowej, rynkowej?

W podsumowaniu tematu: Ekonomia jako nauka, wybór ekonomiczny W podsumowaniu tematu: Ekonomia jako nauka, wybór ekonomiczny należy, jeszcze raz, podkreślać, że: * przedmiotem zainteresowania ekonomii, jako nauki jest: „wyjaśnienie w jaki sposób społeczeństwa rozwiązują fundamentalną sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb, czyli w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym: co ?, jak ? dla kogo wytwarzać ? „ * wybór ekonomiczny => możliwości produkcyjne, racjonalność gospodarowania i determinanty wyboru (ograniczenia, cele, preferencje, kryteria oraz zmienne wyboru czyli: co, jak i dla kogo?). Na czym polega wybór ekonomiczny w gospodarce tradycyjnej, nakazowej, rynkowej – vide ww slajdy – determinanty wyboru.

Optymalne, efektywne wykorzystanie zasobów => przejrzyście ujmuje definicja: ,,system produkcyjny wydajnie wykorzystuje swe zasoby, => jeżeli została osiągnięta sytuacja, w której dalsze zwiększanie produkcji jakiegokolwiek dobra końcowego może być uzyskane jedynie kosztem zmniejszenia produkcji innego dobra końcowego” Graficzna ilustracja tej kwestii - krzywa możliwości produkcyjnych techniczne zależności między nakładami i wynikami

Granica możliwości produkcyjnych Obraz możliwości produkcyjnych przejrzyście ujmują: 1. Funkcja produkcji - krzywa Knighta - techniczne zależności między nakładami i wynikami (przychodami), 2. Krzywa transformacji - zależności między alternatywnymi możliwościami produkcji dwóch dóbr które jesteśmy zdolni wytworzyć w ciągu danego okresu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji

Funkcja produkcji - krzywa Knighta - obraz technicznych zależności między nakładami (V) i wynikami (X)

Krzywa transformacji - granica możliwości produkcyjnych

Z pojęciem krzywej transformacji wiąże się szeroko wykorzystywane w ekonomii pojęcie kosztu alternatywnego Uzyskanie dowolnej jednostki jakiegoś dobra odbywa się kosztem utraty pewnej ilości jakiegoś innego dobra Koszt alternatywny to koszt utraconych (zaniechanych) możliwości. Koszt alternatywny mierzony jest wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości. Koszt alternatywny – ściślej sposób rozumienia oparty na kosztach alternatywnych zwraca uwagę na racjonalność wyboru ekonomicznego. Chodzi bowiem o to, aby nie wybierać rozwiązania gorszego, skoro istnieją rozwiązania lepsze, tzn. przynoszące wyższe korzyści.

Racjonalne gospodarowanie i rachunek ekonomiczny * Racjonalne gospodarowanie to dokonywanie wyboru najbardziej korzystnych (optymalnych) rozwiązań w procesie gospodarowania. Przy czym zasada racjonalnego gospodarowania może być ujmowana dwojako: 1) jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków lub 2) jako zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu.  Zasada największego efektu zwana również zasadą największej wydajności lub maksymalizacji zysku stwierdza, że maksymalny stopień realizacji celu osiąga się postępując tak, by przy danym nakładzie środków otrzymać maksymalny stopień realizacji celu.  Zasada najmniejszego nakładu zwana też zasadą oszczędności środków lub minimalizacji nakładów mówi nam, żeby postępować tak, by przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków. * Postępowanie zgodne z zasadami racjon gospod jest jednocześnie postępowan optymalnym. Polega ono na wyborze najlepszych wariantów decyzyjnych maksymalizujących efekty z posiadanych środków bądź minimalizujących nakłady dla osiągnięcia założonego celu. Wybór najlepszego wariantu z możliwych (w danym momencie i w danych warunkach nie ma rozwiąz lepszego)

Rachunek ekonomiczny * Porównywanie uzyskiwanych z danej działalności gospodarczej efektów (np. dochodów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu wybrania możliwie najlepszych, czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie, wariantów decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym. * Rachunek ekonomiczny to zespół instrumentów, technik, kryteriów i reguł wyboru optymalnego wariantu działań gospodarczych. * W pragmatycznym ujęciu rachunek ekonomiczny jest zbiorem czynności związanych z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięć, podstawowe narzędzie racjonalizacji decyzji ekonomicznych.

Wybór ekonomiczny = możliwości produkcyjne i determinanty wyboru (ograniczenia, cele, preferencje, kryteria oraz zmienne wyboru czyli: co, jak i dla kogo?) Na czym polega wyborów w gospodarce tradycyjnej, nakazowej, rynkowej?

* przedmiotem zainteresowania ekonomii, jako nauki jest: „wyjaśnienie w jaki sposób społeczeństwa rozwiązują fundamentalną sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb, czyli w jaki sposób społeczeństw gospodarujące decyduje o tym: co ?, jak ? dla kogo wytwarzać ? „ * wybór ekonomiczny => możliwości produkcyjne, racjonalność gospodarowania i determinanty wyboru (ograniczenia, cele, preferencje, kryteria oraz zmienne wyboru czyli: co ?, jak ? dla kogo wytwarzać ? ).

Załącznik 1 Zestaw narzędzi, warsztat ekonomisty

Dane przekrojowe przedstawiają strukturę badanego problemu

Szeregi czasowe

Prezentacja danych

wykres

wykres

zmiany jednokierunkowe i odwrotnie kierunkowe

funkcje rosnące

funkcje malejące

ruch wzdłuż krzywych a przesunięcia krzywych

przecinanie się krzywych

miary statystyczne