🗊Презентация Тұнбалар мен қайнатпаларды алу принциптері

Тұнбалар мен қайнатпаларды алу принциптері.

Екі араласпайтьн сұйықтықта (су мен бензол) үшінші затты (J2) ерітсек, ол еріткіштер арасында белгілі түрде таралады. 3-ші заттың концентрациясы аз және оның бөлшектерінің өлшемдері екі фазада бірдей болса, оның жүйедегі концентрациясын арттыру екі фазадағы осы заттың коңцентрацияларын пропорционалды түрде өсіреді. Таралу заңы: Берілген температурада 3-ші компоненттің тепе-теңдіктегі екі сұйық фазалардағы концентрацияларыньң қатынасы - тұрақты шама.

Экстракция Экстракция деп бір еріткіште еріген затты сол еріткішпен араласпайтын және бөлінетін затты жаксырақ ертетін екінші еріткішпен (экстрагент) бөліп алу әдісін айтады . Экстракцияда көбіне 2 еріткіш қолданылады біріншісі – сулы, екіншісі – сумен араласпайтын органикалық еріткіш. Органикалық еріткіш ретінде С Н ОН – изоамил спирті, С Н - бензол, т.б. қолданылуы мүмкін. Бұл қосылыстардың меншікті салмағы судан кем, сондықтан олар судың бетінде болады. Жеңіл еріткіштерді экстракциялау үшін көп қолданбайды, себебі булану нәтижесінде органикалық қабаттың жалпы мөлшері кемиді, ал бұл фактор экстракцияланатын компоненттің сумен органикалық қабат арасындағы үлестірілуіне – таралуына әсер етеді. Ауыр еріткіштерге ССI - төрт хлолы көміртегі, СНСl - хлороформ жатады.

Экстракциялау механизімінің түрлері.

Қайнатпа мен тұнбалар Қайнатпа мен тұнбалар дәрілік өсімдіктердің әртүрлі бөліктерінен ex tempore алынған сулы сығындылар. Сулы сыгындылар өте ерте кезден белгілі. Қазіргі кезде бұл дәрілік түр экстемпоральды рецептураның 10-15% құрайды. Оның көне дәрілік түр екендігіне қарамастан, сулы сығындылар казіргі кезге дейін өзінің маңыздылығын жоғалтқан жоқ.

Алу жолына жэне шикізат кұрамына байланысты сулы сығындылар келесі түрлерге бөлінеді: тұнбалар (Infusa), қайнатпалар (Decocta), шырыштар- (Mucilaginis). Тұнбалар өсімдіктің жұмсақ беліктерінен - гүлінен, шөбінен, жапырағынан дайындалады. Қайнатпалар өсімдіктердің қабығынан, тамырынан, сабағынан, тамырсабағынан дайындалады.

Сулы сығындылардын кемшіліктері: сулы сығындылардыц тұрақсыздығы (химиялык және микробтық), өсімдік шикізатының стандартты еместігі. Сулы сығындылардын кемшіліктері: сулы сығындылардыц тұрақсыздығы (химиялык және микробтық), өсімдік шикізатының стандартты еместігі.

Молекулалардың ретсіз қозғалысына және бөлшектердің кинетикалық энергия қорына байланысты жүретін процесс. Молекулалардың ретсіз қозғалысына және бөлшектердің кинетикалық энергия қорына байланысты жүретін процесс.

Әсер етуші заттардың табиғатына байланысты сығындылау прцесінің ерекшіліктері. Экстракциялау процессінде маңызды факторлардың бірі- әсер етуші заттардың химиялық табиғаты,құрамы, олардың ерігіштігі, қыздыруға тұрақтылығы.Әсер етуші заттардың табиғаты сулы сығындылардың технологиясына әсер етеді.

1.Құрамында алколоидтары бар шикізаттар Ақмия (термопсис)-Herbe Thermopsidis Қара күйе қауыз-Secale cornutum Эфедра шөбі-Herbe Ephedrae Итжидек шөбі, тамыры, сабағы- Folia,Herbe et Radix Belladonnae Сасық меңдуана жапырағы- Folia Stramonii Үлкен сүйелшөп шқбі-Herba Chelidonii

2.Құрамында иілік заттары бар шикізаттар Емен қабығы(Дуб) – Cortex quercus Қазтабан тамырсабақтары (Лапчатка)-Rhizomato Tormentillae Жылантаран тамырсабақтары(Змеевик)-Rhizomato Bistortae Аюқұлақ жапырақтары(толокнянка) – Folia Uvae Ursi Итбүлдірген жапырақтары(брусника)-Folia Vitis idaea

3.Құрамында сапониндері бар шикізаттар. Истод тамырлары (истод)-Radices Poligalae Синега тамырлары (синега)- Radices Senegae Көк көкшегүл тамырлары мен тамыр сабақтары (синюха)- Rhizomato cum radicibus Polemonii

4.Қүрамында антрагликазидтері бар гликозидтер Рауғаш тамырлары (равень)-Radices Rhei Сынғақ итшомырттың қабығы(крушина)-Cortex Frangulae Сенна жапырақтары (сенна)-Folia Sennae cassiae

5.Құрамында гликозидтері бар шикізаттар. Жалынгүл шөбі (горицвет)-Herba Adonidis Vernalis Дигиталис жапырақтары(наперстянка)-Folia Digitalis Ақбас құрай шөбі (желтушник)-Herba Erysimi Меруертгүл шөбі жапыиақтары және гүлдері (ландыш) –Herba, folia et Flores Convallarae

6.Құрамында эфир майлары бар шикізаттар Шүгіншөптің тамыры мен тамырсабақтары (валериана)-Rhizomato et radices Valerianae Жалбыз жапырақтары (мята)- Folia Menthae piperitae Шалфей жапырақтары (шалфей)- Folia salviae Эвкалипт жапырақтары (эфкалипт)- Folia Eucalipthi Түйме шетен гүлдері(пижма)-Flores Tanaceti Өзекті жөке гүлдері (липа)-Flores Tiliae Түймедақ гүлдері(ромашка)-Flores Chamomilae

7.Құрамында шырышты заттары бар шикізатар. Жалбызтікен тамырлары (алтей)- Radices Althaeae Салеп түйнегі ( клубни салеп)- Tuber salep Зығыр дәндері (лен)-Seminum Lini

Үшінші сатыда - масса алмасу процессі жүреді. Ол сырттағы еріткіш пен клетка ішіндегі зат ерітіндісі арасындагы концентрациялардын айырмашылығына негізделген. Клетка ішінде осмостык кысымы жоғары концентрленген ерітінді түзіледі, ол сөлдің куысты таса аркылы еріткішке концентрациялары теңескенше тепе-теңдік орнағанша жылжуына мүмкіндік жасайды. Бұл сығындылау процесінің соңы Үшінші сатыда - масса алмасу процессі жүреді. Ол сырттағы еріткіш пен клетка ішіндегі зат ерітіндісі арасындагы концентрациялардын айырмашылығына негізделген. Клетка ішінде осмостык кысымы жоғары концентрленген ерітінді түзіледі, ол сөлдің куысты таса аркылы еріткішке концентрациялары теңескенше тепе-теңдік орнағанша жылжуына мүмкіндік жасайды. Бұл сығындылау процесінің соңы

Сығындылаудың толықтығына және жылдамдығына әсер ететін факторлар: - шикізаттың стандарттылығы, шикізаттын майдалану дәрежесі, шикізат және экстрагент мөлшерлерінің қатынасы, экстракция кинетикасы, өсімдік шикізатындағы әсер етуші заттардың және ілеспелі заттардың физика- химиялық табиғаты, сулы сығындыларды дайындауға кажетті құрал жабдықтар әсері.

Сығындылар кинетикасы (t, т). Сығынды алу кезінде тұндыру тәртібі маңызды роль атқарады. Барлық сулы сығындыларды кайнаған су моншасында немесе инфундирлік аппаратта тұндырады. Тұндыру ұзақтығы: тұнба үшін - 15 минут, қайнатпа үшін - 30 минут. Температураның жоғарлауымен: иілік заттардың, алкалоидтардың және т.б. жоғары ерігіштігі байқалады, диффузия жылдамдығы артады, микроорганизмдер жойылады.

Майдалаудың оптималды өлшемдері Өсімдіктердің жапырақтары, гүлдері, шөбі 5 мм-ге дейін майдаланады. Тек аюкұлақ және эвкалипт жапырақтарын майдалауды 1 мм-ден асырмайды. Өсімдіктердің сабағын, қабығын, тамырын, тамырсабақтарын 3 мм-ге дейін майдалайды жемістердің, тұқымдардың майдалау дәрежесі 0,5 мм.

Тұнбалар Шикізатты инфундиркаға салып (Infusio - кұямын, демдеймін) есептелген су мелшерін кұйып, жауып, қайнап тұрған су моншасында 15 минут қыздырады, жиі араластырып тұрады. Уақыт өткен соң инфундирканы су моншасынан алып, 20° С температурада тұндыруды жалғастырады, яғни 45 минут. «Суыту» тұнбаның жоғары молекулалық қосылыстармен қанығуына мүмкіндік береді, себебі олар баяу диффузияланады. .

Сулы сыгындылардыц колданылуы. Тұнбалар мен қайнатпалар өздері жеке және басқа да ішуге қолданылатын (микстуралар), сыртқа қолданылатын (шаюға, басуға арналған ерітінділер) дәрілік түрлермен бірге қолданылады.

Фармацияда экстракция өсімдік шикізаттарынан эфир майларын, коллоидтарды, т.б. физиологиялық активті заттарды бөліп алу үшін қолданылады. Токсикологиялық химияда улы заттарды бөлу үшін, дәрілік технологияда тұндырма, қайнатпаларды алу ушін қолданылады Фармацияда экстракция өсімдік шикізаттарынан эфир майларын, коллоидтарды, т.б. физиологиялық активті заттарды бөліп алу үшін қолданылады. Токсикологиялық химияда улы заттарды бөлу үшін, дәрілік технологияда тұндырма, қайнатпаларды алу ушін қолданылады

Пайдаланылған әдебиеттер. “Технология лекарственных форм” Под редакций Кондратьевой Т.С. Москва Медицина 1991 ж 1 том “Руководство к лабораторным занятам по аптечной технологий лекарственных форм” Сағындықова Б.А. Анарбаева Р.М.“Дәрілердің дәріханалық технологиясы” оқулық Алматы, Эвро 2011ж,

Өсімдіктердің жапырақтары, гүлдері, шөбі 5 мм-ге дейін майдаланады. Тек аюкұлақ және эвкалипт жапырақтарын майдалауды 1 мм-ден асырмайды. Сығынды алу кезінде тұндыру тәртібі маңызды роль атқарады. Барлық сулы сығындыларды кайнаған су моншасында немесе инфундирлік аппаратта тұндырады.